Boma la Chitipa

Coordinates: 9°45′S 33°15′E / 9.750°S 33.250°E / -9.750; 33.250
Kufuma Wikipedia
Location of Chitipa District in Malawi
Malo gha Chigaŵa cha Chitipa ku Malawi

Boma la Chitipa ni boma ilo lili kumpoto chomene kwa charu cha Malaŵi. Msumba ukuru ni Chitipa (uyo pakwamba wakachemekanga Fort Hill). Chigaŵa ichi chili na malo ghakukwana 4,288 km2, ndipo chili na ŵanthu 234,927. Chitipa wali na mphaka na vigaŵa vya Karonga na Rumphi, kweniso na vyaru vya Tanzania na Zambia. Chigaŵa ichi chili na vigaŵa vinkhondi: Misuku kumafumiro gha dazi, Kameme kumpoto, Bulambia pakatikati, ndipo Wenya na Nthalire kumwera..[1]

Maofesi gha boma[lemba | kulemba source]

Pali vigaŵa vinkhondi vya National Assembly mu Chitipa:

  • Chitipa - Pakati
  • Chitipa - mafumilo gha dazi
  • Chitipa - Kumpoto
  • Chitipa - Kumwera
  • Chitipa - Wenya

Kwambira mu 2009, vigaŵa vyose ivi vili na ŵanthu ŵa Democratic Progressive Party. Wupu wa Chigaŵa cha CHITIPA: Chigaŵa ichi chili na maboma ghaŵiri. Chipani cha ndale chikulongozgeka na wapampando wakusankhika, ((Isaac Mwepa -2014 mpaka lero Chipani cha boma chikulongozgeka na commissaire wa chigawo Chigawo chili na makhansala 10 wakusankhika, 1, Isaac Mwepa uyo nayo ni wapampando wa chigaŵa 2. Newton Sibale 3. James Ng'ambi 4. Maxwell Kayira 5. Christopher Munyenyembe 6. Chitatata Chunda 7. Ginilon Mulungu 8. Davie Silwimba 9. Osman Kanyika 10. Ambokire Chiona. Isaac Mwepa ndiyo yekha mulongozgi muwukirano mu nyumba iyi.

Ŵanthu[lemba | kulemba source]

Mtundu wa ŵanthu[lemba | kulemba source]

Pa nyengo ya kalembera wa 2018 wa Malawi, ŵanthu ŵa chigaŵa cha Chitipa kuyana na mafuko ŵakaŵa:

  • 30.4% Lambya
  • 24.5% ŵaTumbuka
  • 15,4% ŵaSukwa
  • 1,1% ŵaChewa
  • 0,5% ŵaNkhonde
  • 0.3% ŵaNgoni
  • 0.1% ŵaTonga
  • 0.1% ŵaLomwe
  • 0.1% ŵaYao
  • 0.1% ŵaNyanja
  • 0.0% ŵaMang'anja
  • 0.0% ŵaSena
  • 27.5% Vinyake

Viyowoyero[lemba | kulemba source]

Viyowoyero vinandi ivyo vikuyowoyeka mu chigaŵa ichi. Kuyana na kafukufuku uyo wakacitika mu 2006 na Yunivesite ya Malawi, viyowoyero vikuru ivyo ŵanthu ŵakuyowoya ni ivi:

  • Chindali / Chisukwa / Chilambya
  • Chinamwanga / Chimambwe / Chiwandya
  • Chinyiha / Chinyika
  • Chibemba
  • Chitumbuka

Magulu ghatatu ghakwambilira ghali pafupi comene, ndipo ghose ghali mu cigaŵa ca M mu gulu la Guthrie la viyowoyero vya Bantu. Chibemba nayo wali mu cigaŵa ca M, kweni mu gulu linyake, apo Chitumbuka wali kutali comene ndipo wali mu chigaŵa ca N.

Chiyowoyero cha Nyiha (Chinyiha panji Cinyiha) chikuyowoyeka ku mpoto kwa chigaŵa ichi, kweniso kumwera kwa chigaŵa cha Chisenga. Pakati pa vigaŵa ivi, mu tawuni ya Chitipa, chiyowoyero cha Lambya ndicho chikuluska, kweni ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya chiyowoyero cha Chinamwanga, Mambwe, na Bemba. Kumafumiro gha dazi kwa Chitipa, kumwera kwa mphaka na Tanzania, kuli ŵanthu awo ŵakuyowoya Chisukwa na Chindali. Kumwera kwa chigaŵa ichi, ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya Chitumbuka. Kweniso ŵanthu ŵanyake awo ŵakuyowoya chiyowoyero ichi ŵali mu chigaŵa cha Karonga.

Maumboni[lemba | kulemba source]

  • National Geographic (2005). National Geographic Atlas of the World Edition ya Nambara 8. Washington, D.C.: National Geographic Society. ISBN 0-7922-7543-8.
  • Chiwerengero cha Anthu ku Malawi 2018
  • University of Malawi Language Mapping Survey (2006), p. 15.
  • University of Malawi Language Mapping Survey (2006), p. 16.
  1. National Geographic (2005). National Geographic atlas of the world Eighth Edition. Washington, D.C: National Geographic Society. ISBN 0-7922-7543-8.

Vigaŵa vya kuwaro[lemba | kulemba source]

9°45′S 33°15′E / 9.750°S 33.250°E / -9.750; 33.250