Edgar Lungu

This is a good article. Click here for more information.
Kufuma Wikipedia

Edgar Lungu
Lungu mu 2021
6th President of Zambia
Nyengo:
25 January 2015 – 24 August 2021
Wachiŵili kwa mlongozgi Inonge Wina
Kupokela Guy Scott (acting)
Kuwiska na Hakainde Hichilema
Minister of Defence of Zambia
Nyengo:
24 December 2013 – 25 January 2015
Mlongozgi charu Michael Sata
Guy Scott
Kupokela Geoffrey Bwalya Mwamba
Kuwiska na Davies Chama
Umoyo wamunthu
Kubabika (1956-11-11) 11 November 1956 (vyaka 67)
Ndola, Loangwa, Northern Rhodesia, Federation of Rhodesia and Nyasaland (present-day Copperbelt Province, Zambia)
Chipani Patriotic Front (current)
Nthengwa
(after 1986)
Ŵana 6
Sukulu University of Zambia

Edgar Chagwa Lungu (wakababika pa 11 Novembala 1956) ni wandale wa ku Zambia uyo wakaŵa purezidenti wa 6 wa Zambia kwambira pa 25 Janyuwale 2015 mpaka 24 Ogasiti 2021.[1][2] Pa nyengo ya Pulezidenti Michael Sata, Lungu wakaŵa Minisita wa vya Malango na Minisita wa vya Chitetezo. Pamasinda pa nyifwa ya Sata mu Okutobala 2014, Lungu wakapokeleleka ngati wakuyimira wa Patriotic Front ku Convention of the Patriotic Front ku Kabwe, pa chisankho chapulezidenti cha Januware 2015, icho chikawa kumanya uyo wazamutumikila ku mbali ya Sata. Mu chisankho, wakathereska mwaluŵiro munthu wakususka Hakainde Hichilema ndipo wakamba kuwusa pa 25 January 2015.

Lungu wakasankhika kuŵa pulezidenti mu mavoti gha mu Ogasiti 2016, wakathereska Hichilema. Pakwamba Hichilema wakasuska ivyo vikachitika ndipo wakachita apilu ku Khoti la Vyamalango. Kweni pa Seputembala 5, khoti likakana mulandu uwu.[3]Lungu wakapika mazaza ghakwamba pa 13 September 2016.

Mu chaka cha 2021, Lungu wakathereskeka na mulongozgi wa chipani cha opposition uyo wakawungana nyengo yitali Hakainde Hichilema (uyo wakaŵa mulwani wake mu 2015 na 2016), pamanyuma pakuti wupu wa Electoral Commission of Zambia wapharazga kuti Hichilema watonda pa chisankho cha president chaka chenechicho.[4]

Umoyo wakwambilira

Edgar Lungu mu Janyuwale 2015

Lungu wakababika pa 11 November 1956 ku Ndola Central Hospital. Wakati wamalizga masambiro ghake pa yunivesite ya Zambia mu 1981, wakalembeska ku kampani ya malango ya Andrea Masiye and Company ku Lusaka. Pamanyuma pake wakasambira vya usilikari ku Miltez ku Kabwe pasi pa Zambia National Service (ZNS). Kufuma apo, wakawelera ku nchito yake. Pamanyuma wakamba kuchita ndyali.[5]

Lungu wakababika pa 11 November 1956 ku Ndola Central Hospital. Wakati wamalizga masambiro ghake pa yunivesite ya Zambia mu 1981, wakalembeska ku kampani ya malango ya Andrea Masiye and Company ku Lusaka. Pamanyuma pake wakasambira vya usilikari ku Miltez ku Kabwe pasi pa Zambia National Service (ZNS). Kufuma apo, wakawelera ku nchito yake. Pamanyuma wakamba kuchita ndyali.[6]

Ntchito ya ndale

Pambuyo poti chipani cha PF chiwine chisankho cha 2011, Lungu adakhala nduna yaying'ono mu ofesi ya Wachiwiri kwa Purezidenti. Pamanyuma pake wakakwezgeka kuŵa Minister of Home Affairs pa 9 July 2012. Wakazgoka Minister of Defence pa 24 December 2013 pamanyuma pakuti Geoffrey Bwalya Mwamba wafumapo pa udindo wake, ndipo wakachitanga mulimo wa acting President apo President Michael Sata wakalwara nyengo yitali mu 2013-14. Wakaŵaso na maudindo ghakupambanapambana mu chipani chake, kusazgapo mulongozgi wa Komiti yikuru ya PF pa Discipline, ndipo wakazgoka Secretary General wa PF na Minister of Justice pa 28 August 2014 kuti wanjire mu malo mwa Wynter Kabimba, uyo wakachimbizgika. Maofesi agha ghakaŵa ghaciŵiri pa gha vya kuvikilira.

Pa 19 Okutobala 2014, Sata wakaluta ku caru cinyake kuti wakapwelelereke, ndipo Lungu ndiyo wakalaŵiliranga caru uku iyo kulije. Sata wakafwa pa 28 Okutobala 2014. Wupu Wakulongozga Dr. Guy Scott wakatora udindo wa President Acting, ndipo Lungu wakawonekanga nga ni yumoza wa awo ŵakakhumbanga kutolera malo gha Sata pa chisankho cha president.

Pa Novembala 3, 2014, Mubali Dr. Guy Scott wakamuchimbizga Lungu pa udindo wa Secretary General wa PF. Wakamusintha na Davis Mwila, mulara wa Chipili. Zuŵa lakulondezgapo, Scott wakawezgerapo Lungu. Pa Novembala 30, Lungu wakasankhika kuŵa purezidenti wa Patriotic Front pa ungano wa chalo wa chipani ichi uwo ukachitikira ku Kabwe, Zambia. Ndipouli, ungano uwu ukaŵa wapadera cifukwa kukaŵavya kuvota. M'malo mwake, ŵanthu awo ŵakaŵa ŵambura kuzomerezgeka ŵakamusora mwa kuwuska mawoko.

Umo mzinda ukawonekeranga pa ungano wa kujura

Pa 20 Janyuwale 2015, Lungu wakathereska Hakainde Hichilema wa chipani cha United Party for National Development na mavoti ghakukwana 27,757 (1.66%), apo 32.36% ya ŵanthu awo ŵakalembeska ŵakachitako. Wakasoleka na wupu wakuwona vya mavoti wa Zambia pa 24 January.[1]

Kumalizga nyengo ya Sata (2015~2016)

Lungu wakapika udindo wa President wa Zambia pa 25 January 2015 pa National Heroes Stadium ku Lusaka.

Mwezi wakulondezgapo, Lungu wakacicizga mulongozgi wa banki ya ku caru cose kuti waleke nchito na kulayizga kuti wapikenge ndalama zinandi. Wakasora Inonge Wina kuŵa Vice-President wakudanga wa mwanakazi wa Zambia.

Mu Malichi 2015 Lungu wakawa apo wakachitanga nkhani yakukumbukira Zuŵa la Ŵanakazi ku Lusaka. Wakati wakhalamo nyengo yicoko waka mu cipatala ca ku Zambia, wakacitika opareshoni mu Pretoria, South Africa.[7][8]

Lungu wakasintha vyeruzgo vya nyifwa vya ŵakayidi 332 kuŵa vyeruzgo vya umoyo wose pa 16 Julayi 2015 ndipo wakadandawura chifukwa cha unandi wa ŵakayidi mu jele la Mukobeko, ndipo wakati "ntchimbundi ku ŵanthu".

Mu Okutobala 2015, Lungu wakalangura kuti paŵe zuŵa la lurombo kuti ŵaleke kunanga chomene chuma. Ŵalaraŵalara ŵa visopa na ŵandyali nawo ŵakiza, ndipo maungano ghanyake ghakaleka.[9][10]

Nyengo yakwamba (2016~2021)

Pulezidenti Lungu na Pulezidenti wa Russia Vladimir Putin, 26 July 2018

Lungu wakaluta ku mavoti gha mu mwezi wa Ogasiti 2016 ndipo wakawina pa mavoti gha mu 2015 pakati pa Lungu na Hakainde Hichilema. Lungu wakathereska mavoti 50.32% pa mavoti ghose agho wakapokera. Kweniso wakathereska Hichilema na mavoti 100,530, panji 2.72%. Hichilema wakakana kuzomera kuti wathereskeka pamanyuma pakuti ma results gha boma ghapharazgika ndipo wakalemba petition ku Constitutional Court, kupempha kuti ma results ghaleke kugwira nchito cifukwa ca viheni ivyo vikacitika. Khoti likadumura mulandu uwu pa 5 September 2016 ndipo Lungu wakasankhika pa 13 September kuti waŵe na nyengo yakufiska vyaka vinkhondi.[11][12]

Mu Disembala 2019, Lungu wakayowoya mazgu ghakwimikana na LGBT, wakati "Nanga ni vinyama vikuchita yayi, chifukwa wuli ise tikwenera kuchichizgika kuchita nthena?... chifukwa tikukhumba kuwoneka nga ndise ŵamahara, ŵasambizgi, na ŵakusazgikira".[13]

Umoyo wa munthu

Lungu wakatorana na Esther Lungu mu 1986 ndipo wali na ŵana 6, kusazgapo Tasila Lungu, uyo ni mphala ya malango ya Chawama (wakasoleka mu 2021). Iyo na mbumba yake Mbakatolika ŵakugomezgeka.[14]

Mabuku

Against All Odds, buku la Lungu ilo wakalemba Anthony Mukwita, mulembi wa nkhani wa ku Zambia, wakalilemba pa 5 January 2017.[15] [16] [17] [18]

Buku ili likaŵa lakwamba kuguliskika ku Barnes & Noble ndipo likaŵa buku lakwamba la ku Zambia lakukhwaskana na mulongozgi wa boma ilo likaŵa pa London Book Fair ku Hammersmith.[15][16][19]

Wonaniso

Maukaboni

  1. 1.0 1.1 "Zambia's President Edgar Lungu declared election winner". BBC News (in British English). 15 Ogasiti 2016. Retrieved 3 Malichi 2023.
  2. "Zambia Defence Minister Lungu wins presidential election". BBC News (in British English). 24 Janyuwale 2015. Retrieved 3 Malichi 2023.
  3. Clare, Spencer; Zane, Damian (5 Sekutembala 2016). "Africa Live: Zambia election challenge dismissed, Somalia suspends Kenya khat fights". bbc.com. Retrieved 5 Sekutembala 2016.[permanent dead link]
  4. Mfula, Chris (16 Ogasiti 2021). "Zambia opposition leader Hichilema wins landslide in presidential election". Reuters. Retrieved 16 Ogasiti 2021.
  5. "Spotlight on Zambia's President Edgar Lungu". The Africa Report.com (in American English). 9 Malichi 2015. Retrieved 17 Meyi 2021.
  6. Zambian Watchdog (29 Julayi 2010). "LAZ suspends MISA lawyer Edgar Lungu". Retrieved 3 Epulelo 2020.
  7. "Edgar Lungu collapse: Zambian president 'needs treatment abroad'". BBC News. 9 Malichi 2015. Retrieved 3 Janyuwale 2016.
  8. "Zambia's president recovering after surgery in South Africa". Reuters. 14 Malichi 2015. Retrieved 3 Janyuwale 2016.
  9. "Zambia : Zambians mark the day of National Prayers". LusakaTimes.com (in British English). 19 Okutobala 2019. Retrieved 17 Meyi 2021.
  10. "National Prayer Day in Zambia in 2021". Office Holidays (in English). Retrieved 17 Meyi 2021.
  11. "Zambian court dismisses presidential election challenge". www.aa.com.tr. Retrieved 17 Meyi 2021.
  12. AfricaNews (5 Sekutembala 2016). "Zambian court throws out election petition case, Lungu to hold inauguration". Africanews (in English). Retrieved 17 Meyi 2021.
  13. "US diplomat 'threatened' in Zambia gay rights row" (in British English). 2 Disembala 2019. Retrieved 26 Disembala 2019.
  14. "Lungu is a kind man". Zambia Daily Mail. 9 Ogasiti 2016. Retrieved 20 Okutobala 2016.
  15. 15.0 15.1 "Against All Odds: Zambia's President Edgar Chagwa Lungu's Rough Journey to State House". 5 Janyuwale 2017.
  16. 16.0 16.1 Mukwita, Anthony (5 Janyuwale 2017). "Against All Odds - Paperback (by Anthony Mukwita (Author))". ISBN 978-1482877243.
  17. "Lungu's Rough Journey to State House goes global". 9 Janyuwale 2017.
  18. "Mukwita Says Book On Pres. Lungu's Journey To Plot One Selling Like Hot Cake". 11 Malichi 2017. Archived from the original on 9 Julayi 2021. Retrieved 17 Novembala 2019.
  19. Mukwita, Anthony (5 Janyuwale 2016). "Against All Odds: Zambia'S President Edgar Chagwa Lungu'S Rough Journey to State House". ISBN 9781482877250.

Ukaboni

Mphala za ndale
Kujumphika na
Guy Scott
Acting
President of Zambia
2015–2021
Kupokela