Guy Scott

This is a good article. Click here for more information.
Kufuma Wikipedia

Wakulemekezeka a
Guy Scott
Scott mu Ogasiti 2014
President of Zambia
Nyengo:
29 October 2014 – 25 January 2015
Wachiŵili kwa mlongozgi Position vacant
Kupokela Michael Sata
Kuwiska na Edgar Lungu
12th Vice-President of Zambia
Nyengo:
23 September 2011 – 29 October 2014
Mlongozgi charu Michael Sata
Kupokela George Kunda
Kuwiska na Inonge Wina (2015)
Umoyo wamunthu
Kubabika (1944-06-01) 1 June 1944 (vyaka 79)
Livingstone, Batoka Province, Northern Rhodesia (present-day Southern Province, Zambia)
Chipani Movement for Multi-Party Democracy (1990–1996)
Patriotic Front (2001–2016)
United Party for National Development (2021–present)
Nthengwa
(m. 1994)
Ŵana 4
Sukulu University of Cambridge
University of Sussex
University of Oxford

Guy Lindsay Scott (wakababika pa 1 Juni 1944) ni ndyali wa ku Zambia, uyo wakachitanga mulimo wa President wa Zambia kufuma mu 2014-15, ndipo wakaŵa Vice President kufuma mu 2011-14.

Scott wakazgoka President wakuchitapo kanthu pa nyifwa ya Michael Sata pa 28 October 2014.[1][2] Ici cikapangiska kuti waŵe mulongozgi wakwamba wa caru wa ku Europe mu Africa kwambira pa F. W. de Klerk mu 1989, ndipo ndiyo wakaŵa wakwamba kuŵa na boma lakusoleka mwa demokilase.[3]

Umoyo na masambiro

Guy Lindsay Scott wakababika pa Juni 1, 1944, mu tawuni ya Livingstone, iyo yikaŵa ku mphepete mwa charu cha Northern Rhodesia (sono ni Zambia). Awiske, Alec Scott, ŵakaŵa dokotala uyo wakafumako ku Glasgow, Scotland, UK mu 1927 na kuluta ku Northern Rhodesia kukagwira nchito pa njanji ya Cecil Rhodes, apo amama ŵake Grace, ŵakafuma ku England mu 1940. Scott ni munung'una wa Alexander "Sandy" Scott, wasayansi wakumanyikwa, uyo wakapokera chawanangwa cha Beverton Medal cha Fisheries Society of the British Isles mu 2014 chifukwa cha ivyo wakachita pa sayansi ya somba.[4][5] Mu ma 1950, adada ŵake ŵakaŵa mamembala gha pharalamende ya Federation of Rhodesia and Nyasaland, ŵakimiranga Lusaka nga ndi Independent. Ivyo Scott wakachitanga pa nkhani za ndyali vikakhwaskika comene na adada ŵake, awo ŵakaŵa ŵabwezi ŵa ŵanthu ŵa ku Zambia ndipo ŵakambiska manyuzipepara ghanandi agho ghakalweranga wanangwa wa charu.[6]

Scott wakamalizga masambiro ghake gha ku pulayimale na sekondare ku sukulu ya Springvale School na Peterhouse Boys' School, ndipo wose ŵakaŵa ku Southern Rhodesia (uko sono ni Zimbabwe). Wakalutizga masambiro ghake ku England, uko wakasanga digiri ya vyachuma mu 1965 ku Trinity Hall, koleji ya Cambridge University. Pamanyuma, Scott wakawelera kukwake kuti wakateŵetere mu boma la Zambia, uko wakaŵa mulaŵiliri wa vya ndalama. Pa nyengo iyi, wakaŵaso movwiri wa mulembi wa magazini yinyake yakucemeka The Business and Economy of East and Central Africa.

Mu 1970, Scott wakambiska bizinesi ya vyakurya yakuchemeka Walkover Estates, iyo yikaŵa na vyakurya vyakuzirwa nga ni tirigu wakunkhizgika, mabulosi, na vyakurya vinyake. Ma strawberries agho ghakupangika na Walkover Estates kanandi ghakaŵanga mu mashopu gha ku Sainsbury. Pa nyengo iyi, ŵanthu ŵakamuwonanga kuti ni bwana muwemi uyo wakayowoyanga chiyowoyero cha uko wakakhalanga.

Paumaliro, Scott wakawelera ku England kuti wakalutilire masambiro ghake pa Yunivesite ya Sussex, uko wakasambira vya umanyi na vinjeru vya ŵanthu. Nkhani yake ya udokotala yikaŵa ya mutu wakuti "Local and global interpretation of moving images".[7] Pamanyuma wakasambira vya maroboto pa yunivesite ya Oxford.[8][1]

Ntchito ya ndale

Mu 1990, Scott wakanjira mu gulu la Movement for Multi-Party Democracy (MMD) ndipo wakasankhika kuŵa Chairman wa Agriculture Committee pa ungano wakwamba wa chipani.

Wakasankhika kuŵa mphala ya malango ya Mpika Central pa tikiti ya MMD ku National Assembly pa chisankho cha 1991 ndipo pamanyuma wakasankhika kuŵa Minister of Agriculture, Food and Fisheries. Wakalongozga ndondomeko zinandi zakunozga vinthu ndipo wakaŵa na mulimo wa kumazga "civuŵa ca mu vilimika 100" mu Janyuwale na Febuluwale 1992. Mu Zambia mukaŵavya vyakurya vyakukwana, kweniso mu vigaŵa vya kumwera kwa Africa, ntheura pakakhumbikwanga kunozga mwaluŵiro vyakurya ivi kuti vifike mu Zambia. Wakalongozgaso mulimo wa kunozga vyakurya mu 1992-93. Kweni pa Epulero 15, 1993, pulezidenti Chiluba wakamuchimbizga.[9]

Mu 1996, Scott wakafumapo mu MMD kuti wapange chipani cha Lima pamoza na Ben Kapita, purezidenti wa ZNFU. Wakachitiska kuti chipani cha Lima na vipani vinyake vyasazgikane pamoza, kusazgapo chipani cha Zambia Democratic Congress cha Dean Mungomba. Mu 2001, wakawelera ku ndyali na kunjira chipani cha Patriotic Front, wakawelera ku National Assembly wati wasankhika kuŵa MP wa Lusaka Central mu 2006 general election..

Wapampando Wachiŵili kwa mlongozgi charu

Guy Scott attending the United States–Africa Leaders Summit.

Chisankho cha purezidenti chinachitika pa 20 September 2011, ndipo zotsatira zomaliza zomwe zidatulutsidwa pa 23 September 2011 zidawonetsa kuti mtsogoleri wa Patriot Front, Michael Sata, adapambana pa MMD's Rupiah Banda ndi kusiyana kwakukulu. Scott wakalapizga kuŵa Vice-President wa Republic of Zambia pa 29 September 2011, mulongozgi wakwamba wa mzungu wa Zambia kufuma apo charu chikapokera wanangwa.

Pakati pajumpha nyengo yicoko waka kufuma apo wakasankhikira, nyuzipepara ya The Guardian yikati Scott wakati: "Nkhaŵa kuti nkhugomezga kale kuti caru ca Zambia cikuzgoka caru ca ŵanthu ŵanandi. Maghanoghano gha ŵanthu ghakusintha: ŵakukhalapo waka yayi na kughanaghanira ivyo vikaŵa viheni mu muwuso wa ŵanthu". Wakayowoyapo pa ungano uwo wakacita mu 2012 na mulara munyake wa boma la United States. Pulezidenti George W. Bush (uyo wakupeleka wovwiri ku mawupu ghakupambanapambana mu Zambia), wakati, "para ŵakanilongora kuti ndine wachiŵiri wa pulezidenti, wakaghanaghananga kuti ŵakuteta".[10]

Acting President

Pamanyuma pa nyifwa ya Michael Sata pa 28 Okutobala 2014, Scott wakazgoka mulongozgi wa chalo kwa nyengo yakujumpha mazuŵa 90 mpaka apo mavoti ghaphya ghachitikirenge kuti ofesi iyi yikwane, nga umo fundo ya 38 ya Dango la Zambia yikukhumbira.

Pakuti fundo ya ŵapapi mu ndime 34 ya Dango la Zambia yikukhumba kuti ŵapapi ŵa wose ŵa awo ŵakukhumba kuŵa ŵalongozgi ŵa chalo ŵaŵe "Ŵa Zambian pakubabika panji kufuma ku fuko linyake", chifukwa ŵapapi ŵake mba ku Scotland na ku England, Scott wakawonekanga kuti wangakwaniska yayi kwimilira pa udindo uwu pa chisankho cha January 2015. Ndondomeko iyi yikaŵikika na Pulezidenti Frederick Chiluba kuti Kenneth Kaunda ∙ uyo awiske ŵakababikira mu charu icho sono chikuchemeka Malawi ∙ waleke kuŵa pulezidenti. Ndipouli, Khoti Likuru Chomene mu Zambia, ilo likadumura mulandu wakuyana waka mu 1998, likate limukhozgerenge kuti waŵe wakwenelera. Ndipouli, Scott wakajipeleka yayi pakuŵa pulezidenti wa chipani chake cha Patriotic Front.

Pa Novembala 3, 2014, Scott wakamuchimbizga Edgar Lungu pa udindo wa Secretary General wa Patriotic Front; kweni wakamuwezgerapo zuŵa lakulondezgapo, pamanyuma pa viwawa vya mu misewu ku Lusaka. Pa Disembala 17, 2014, Scott wakakana mafoni kufuma ku mamembala gha nduna za boma agho ghakamupempha kuti wafumeko pa udindo wake.

Lungu, uyo wakaŵa wakwimilira wa PF, wakathereska pa chisankho cha mu Janyuwale 2015 ndipo wakasankha Scott kuŵa purezidenti wa 6 wa Zambia pa 25 Janyuwale 2015.[11]

Post-Presidency

Scott wakaleka chipani cha PF pambere mavoti gha 2016 ghandambe. Mu chaka cha 2021, wakanjira chipani cha United Party for National Development.[12]

Mu chaka cha 2019 Scott wakafumiska buku la Adventures in Zambian Politics: A Story in Black and White, buku lakulongosora mbiri ya Zambia na umoyo wake wa ndyali.

Umoyo wa munthu

Scott wakatora dokotala wakubabika ku Britain, Charlotte Harland Scott, mu viphikiro ivyo vikachitikira ku Lusaka Civic Centre mu 1994.[13] Sono ŵakukhala ku Lusaka.[14][15] Scott wali na nthenda ya Parkinson.[16]

Ukaboni

  1. 1.0 1.1 Laing, Aislinn (29 Okutobala 2014). "I am Africa's first white democratic leader, says Zambian vice-president". The Daily Telegraph. Cape Town. Retrieved 29 Okutobala 2014.
  2. "Cabinet appoints Guy Scott as Interim President – reaction from Gen Miyanda". Lusaka Times. 29 Okutobala 2014. Retrieved 29 Okutobala 2014.
  3. Karimi, Edith (29 Okutobala 2014). "Zambia's Guy Scott makes history as white president in sub-Saharan Africa". CNN.
  4. Namwali Serpell (30 Okutobala 2014). "Zambians don't care about our new president's skin colour". The Guardian. Retrieved 5 Novembala 2014.
  5. "FSBI Information: The Medals". Fisheries Society of the British Isles. Retrieved 4 Okutobala 2017.
  6. "Guy Scott of Zambia now sub-Saharan Africa's only white head of state". Los Angeles Times. 29 Okutobala 2014. Retrieved 5 Okutobala 2017.
  7. Scott, Guy L. (1986). Local and global interpretation of moving images (D.Phil. thesis). University of Sussex.
  8. Brady, M.; Brint, A.; Dickson, W.; Foulkes, P.; McIvor, A.; Scott, G. (24 Janyuwale 1989). "Vision and the Oxford Autonomous Guided Vehicle". IEE Colloquium on Computer Vision for Robotics: 5/1–520.
  9. Jacqueline Audrey Kalley, Elna Schoeman & Lydia Eve Andor (1999) Southern African Political History: A Chronology of Key Political Events from Independence to Mid-1997 Greenwood Publishing Group, p703
  10. "Dr Scott, I presume?". The Spectator. 10 Malichi 2012. Archived from the original on 24 Sekutembala 2015. Retrieved 16 Malichi 2013.
  11. Matthew Hill, "Zambian Ruling Party's Edgar Lungu Inaugurated as President", Bloomberg, 25 January 2015.
  12. "Former VP Dr Guy Scott joins UPND". ZambiaNews365.com (in American English). 16 Malichi 2021. Retrieved 17 Ogasiti 2021.
  13. Zimba, Jack (20 Novembala 2014). "Interview – Charlotte Scott: I was the cheekiest child". Jack Zimba. Retrieved 22 Ogasiti 2016.
  14. "A look at British-born Zambian Economic and Social Development Specialist Dr. Charlotte Harland Scott". Rainbow news zambia (in American English). 26 Janyuwale 2020. Retrieved 20 Meyi 2021.
  15. "Zambia : Kambwili visits ailing Guy Scott, declares his readiness for 2021". LusakaTimes.com (in British English). 22 Janyuwale 2020. Retrieved 29 Meyi 2020.
  16. Scott, Guy (Guy Lindsay), 1944– (2019). Adventures in Zambian politics : a story in black and white. Boulder, Colorado. ISBN 9781626377592. OCLC 1044772938.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link) CS1 maint: numeric names: authors list (link)

Vigaŵa vya kuwaro

Mphala za ndale
Kujumphika na Vice-President of Zambia
2011–2014
Kupokela 
Kujumphika na President of Zambia
Acting

2014–2015
Kupokela