Boma la Chama

Kufuma Wikipedia
Boma la Chama
Chithunzi cha Chama mu nkhokwe za boma, zomwe zili ku Chama
Chithunzi cha Chama mu nkhokwe za boma, zomwe zili ku Chama
Nickname: 
Caru ca Mpunga na Vinyama
District location in Zambia
District location in Zambia
Country Zambia
ProvinceEastern Province
CapitalChama
Population
 (2000)
 • Total74,890
Time zoneUTC+2 (CAT)

Boma la Chama ni boma ilo ndimoza mwa maboma 116 agho ghali ku chigaŵa cha Kumafumilo gha Dazi mu charu cha Zambia.

Ŵanthu ŵanandi ŵa mu chigaŵa cha Chama ŵakukhala kufupi na mphaka ya Malawi. Ŵanthu ŵanandi ŵa ku Chama mba fuko la Senga. Ŵanthu ŵa fuko la Tumbuka nawo ŵakukhala mu Chama. Ŵanthu ŵanandi ŵakuyowoya Chisenga, chiyowoyero chakuyana na ChiTumbuka na Chichewa panji Nyanja.

Kulima ndiyo ni ncito yikuru comene, ndipo mbuto iyo yikusangika comene ni mbuto ya mbuto. Chama chikumanyikwaso kuti ni malo ghakurya mpunga. Ŵanthu ŵanyake ŵakuvuna makuni ghanandi gha makuni. Ŵakulimaso mphoza na soya. Vyakurya vinyake ivyo ŵanthu ŵakurya ni phere, mbatata, mpunga, kabichi, na maluŵa.

Kuyana na kalembera wa mu 2000, chigaŵa ichi chikaŵa na ŵanthu 74,890.[1]

Mbiri[lemba | kulemba source]

Mu 2012, pulezidenti Michael Sata wakambiska chigaŵa chiphya mu Zambia, chigaŵa cha Muchinga. Chigaŵa chose cha Muchinga chikaŵa chigaŵa cha kumpoto, kupaturako boma la Chama, icho kale chikaŵa chigaŵa cha kumafumiro gha dazi.[2]

Pakati pajumpha vyaka vinkhondi na viŵiri, pa Novembala 17, 2021, Pulezidenti Hakainde Hichilema wakapharazga khumbo lake la kuwuskako chigamulo cha kusamuska chigaŵa cha Chama kufuma ku chigaŵa cha Eastern.[3]Pulezidenti Hichilema wakazomelezga kuti chigaŵa cha Chama chiŵe chigaŵa cha Eastern Province (chindasinthe kuŵa chigaŵa cha Muchinga Province), ntheura chigaŵa ichi chikawelera ku chigaŵa chakwake. [3]

Malo[lemba | kulemba source]

Chigaŵa ichi chili pa mtunda wa makilomita 600 kumpoto kwa Lusaka. Likukhala kumafumiro gha dazi, pa mphaka ya Malawi, pa mtunda wa mamita ghakujumpha 2000 ndipo likukhilira ku mamita 600 mu dambo la mlonga wa Luangwa, uwo ukujumpha mukati mwake.

Chigaŵa ichi chili na vigaŵa vya Chasefu na Lumezi kumwera, Mpika, Shiwang'andu na Chinsali kumanjiliro gha dazi, Isoka na Mafinga kumpoto, na Chitipa, Rumphi na Mzimba kumafumiro gha dazi mu Northern Region mu Malawi. Ku malo agha ndiko kuli malo ghakuchemeka North Luangwa National Park.

Chama yili kugaŵika mu vigaŵa 22:

Umoyo[lemba | kulemba source]

Nyengo yake njakuthukira na yakututuŵa. [4] Kutentha kwapakati ndi 25 °C. Mwezi wakotcha chomene ni Okutobala, ndipo nyengo yakuzizima chomene ni Febuluwale. [5] Pa avereji, pa charu pali vula ya mamita 1,137 pa chaka. Mwezi uwo kukulokwa maji ghanandi ni Janyuwale, ndipo kukulokwa maji ghanandi chomene (millimeter 318). [6]

Chuma[lemba | kulemba source]

Chama ni cigaŵa ca ku mizi ndipo nchikavu. Vyaru ni vigaŵa vyakovwira. Vipambi vikuru comene ni mpunga (400 t mu 2004), pamanyuma pake ni mpunga. Kufuma waka apo mabungwe gha boma ghakamara, malonda ghazgoka suzgo cifukwa ca kusoŵa kwendeska vinthu. Vimvula ivyo vikulokwa caka cilicose vikukwana.

Katundu Wakunyamura[lemba | kulemba source]

Pali msewu wa Chipata-Isoka pa msewu wa Tanzam Highway, uwo ukuŵa kutali. Cigaŵa cakuzirwa comene ni ico cikuya ku Isoka. Ŵakunozga nthowa yakuya ku Mpika. Misewu yinyake mu cigaŵa ici yingagwiliskirika nchito na magalimoto gha matayala ghanayi pera. Pali chipatala chiphya, ndipo kwambira mu 2005 kuli masukulu gha pulayimale na gha sekondare agho ghali na malo ghakusungirako ŵalendo, mabowo 99 ghakupangira maji ghakumwa, na ghanyake ghanandi. Magesi mu chigaŵa ichi mpaka sono ghali kufika ku Nyimba pera, kweni ghakunozgeka kwizira mu Chama kuti ghafike ku Malawi.

Vithuzithuzi[lemba | kulemba source]

Ukaboni[lemba | kulemba source]

  1. "Districts of Zambia". Statoids. Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
  2. "Muchinga Province: Stop Sata's breeding of tribalism". Zambian Watchdog (in British English). 2011-11-10. Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
  3. 3.0 3.1 "Zambia : President Hichilema to give back Chirundu and Itezhi Districts to Southern Province" (in British English). Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
  4. Peel, M C; Finlayson, B L. "Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification". Hydrology and Earth System Sciences. 11: 1633–1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite journal}}: Check date values in: |access-date= (help)CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  5. "NASA Earth Observations Data Set Index". NASA. Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
  6. "NASA Earth Observations: Rainfall (1 month - TRMM)". NASA/Tropical Rainfall Monitoring Mission. Retrieved 20 Malichi, 2023. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)