Malo gha Zambia

Coordinates: 15°S 30°E / 15°S 30°E / -15; 30
Kufuma Wikipedia
Nkhani iyi yikukhumbikwira kusazgilamo vinyake kuti ikule.
This article needs to be revised.
Geography of Zambia


ContinentAfilika
RegionKumwera kwa Afilika
Coordinates15°S 30°E / 15°S 30°E / -15; 30
AreaRanked 39th
 • Total752,618 km2 (290,587 sq mi)
Coastline0 km (0 mi)
Borders5,664 km
(Angola 1110 km, DROC 1930 km, Malawi 837 km, Mozambique 419 km, Namibia 233 km, Tanzania 338 km, Zimbabwe 797 km, Botswana <1 km)
Highest pointMafinga Central, Mafinga Hills
2,339 m
Lowest pointZambezi River, 329 m
Longest riverZambezi River
2,650 km

Zambia ni caru cambura maji ico cili kumwera kwa Afilika, kumafumiro gha dazi kwa Angola. Chigaŵa chake chili na malo ghakukwana 752,618 km2 (ghakuru kuluska France), ndipo 9 220 km2 ni maji.

Malo gha ndyali

Charu cha Zambia chili na mphaka ya makilomita 5664, ndipo chili na mphaka na vyaru ivi: Angola pa makilomita 1110, Democratic Republic of Congo pa makilomita 1.930, Malawi pa makilomita 837, Mozambique pa makilomita 419, Namibia pa makilomita 233, Tanzania pa makilomita 338, Zimbabwe pa makilomita 797, na Botswana, pasi pa makilomita 1.

Charu

Umoyo

Vyaru vya ku Zambia vili na mphepo yakotcha, iyo yikuthemba pa mtunda. Nyengo ya vula yikwamba mu Okutobala na Novembala m'paka mu Malichi na Epulero.

Köppen climate classification map of Zambia

Malo

Malo ghanandi mu Zambia ghali pachanya pa mapiri. Malo ghapasi chomene ni Mlonga wa Zambezi, 329 m (1,079 ft) pachanya pa nyanja, ndipo malo ghapachanya chomene ni Mafinga Central mu Mafinga Hills, 2,339 m (7,674 ft) pachanya pa nyanja.

Charu cha Zambia chili na mphepete mwa Zimbabwe kumwera uko kuli maji gha Victoria Falls, Congo DR kumpoto, Tanzania kumpoto, Malawi kumafumiro gha dazi na Mozambique kumwera. Charu ichi chili na mapiri ghanandi. Chigaŵa chose cha charu ichi chili kufuma kumanjiliro gha dazi kuya kumafumiro gha dazi. Malo agha ghakukhira kufuma ku Congo m'paka ku Zambezi kumwera.[1]

Charu cha Zambia chili pakati pa DR Congo na Zambezi. Kufumako ku vigaŵa viŵiri, vigaŵa vinyake vyose vili pa mphaka ya caru ico cili pakati pa nyanja ya Atlantic na ya Indian Ocean, kufuma ku DR Congo kuya kumwera kwa Tanzania. Nyengo zikuruzikuru ni zitatu: nyengo yakuzizima yakuzizima kufuma mu Epulero mpaka Ogasiti, nyengo yakuzizima yakuzizima yakuzizima kufuma mu Ogasiti mpaka Novembala, kweniso nyengo yakuzizima yakuzizima yakuzizima kufuma mu Novembala mpaka Epulero. Nyengo yakuzizima comene yikuŵa mu Novembala, ndipo vula yinandi yikulokwa mu Disembala. Ku chigaŵa cha kumwera, maji ghakukhira chaka chilichose ghakujumpha 700 mm, ndipo kumpoto, ghakujumpha 1,100 mm. Nyanja ya Kariba ni nyanja yikuru chomene ya ŵanthu mu Afilika na yaciŵiri pa vyaru vyose.[2]

Vigaŵa vya vyakumera

Ku Zambia kuli vigaŵa vinkhondi na vinayi ivyo vili na vyakumera vinandi, ndipo vikuru chomene ni Miombo, Mopane, na Baikiaea.

Kugwiliskira nchito malo

Satellite image of Zambia

Pa chithuzithuzi ichi pali umo charu cha Zambia chikagwilira ntchito mu 2011.

Land use
Use Percentage of Area
arable land 4.52
permanent crops 0.05
other 95.44

Mu 2005, malo gha 1559 km2 mu Zambia ghakaŵa na maji.

Umoyo

Victoria Falls

Vinthu vinyake ivyo vikukhwaska umoyo wa ŵanthu mu charu ichi ni: kunangika kwa mphepo na vula ya asidi iyo yikulokwa mu vigaŵa ivyo ŵanthu ŵakugwilira nchito yakufumiska na kunozga visulo; maji ghakunjira mu malo agho maji ghakukhira; ulovi, uwo ukusuzga comene visko, zovu, mphumphi, na viyuni vikuruvikuru; kudumulika kwa makuni; kunangika kwa dongo; kuzgoka mapopa na kuleka kupwelelera makora maji, ivyo vikupweteka umoyo wa ŵanthu.

Charu cha Zambia chikuwoneka kuti ntchakusuzgika na kusintha kwa nyengo. Vinthu vikuru ivyo vikupangiska kusintha kwa nyengo mu caru ici ni vula izo zikulokwa mu nyengo ya vyakurya mu vigaŵa vyakupambanapambana.[3] Charu cha Zambia chikuwoneka kuti ntchakusuzgika chifukwa cha kusintha kwa nyengo chifukwa ŵanthu ŵanandi ŵakuthemba ulimi kuti ŵasange vyakukhumbikwa pa umoyo wawo. Ukaboni ukulongora kuti mu 2050, mu charu muzamuŵa chithukivu cha 1.82°C ndipo vula zizamumara na 0.87%.[4] Ichi chikung'anamura kuti para nyengo yafika paheni chomene, vinthu nga ni chilangalanga na kututuka kwa maji vingachitika kanandi waka.[5]

Charu cha Zambia chili na mapangano ghakupambanapambana pa nkhani ya vyamoyo, kusintha kwa nyengo, kuzgoka mapopa, vyamoyo ivyo vili pangozi ya kumara, vyakuseluska vyakofya, malango gha nyanja, kukanizga kuyezga vilwero vya nyukiliya, kuvikilira malo gha ozoni, na malo ghakututuka. Charu cha Zambia chalembapo mazina pa phangano la Kyoto, kweni chindasinthe.

Vinthu vyakupambanapambana

Uwu ni mdauko wa vigaŵa vyakutali comene vya Zambia, vigaŵa ivyo vili kumpoto, kumwera, kumafumiro gha dazi panji kumanjiliro gha dazi kuluska malo ghanyake ghose.

  • Malo gha kumpoto chomene: Cape Pungu, Northern province
  • Malo gha kumafumiro gha dazi: Kongula Peak, Northern province
  • Malo gha kumwera chomene: malo ghambura kuzunulika pa mphaka na Zimbabwe mu mlonga wa Zambezi, chigaŵa cha kumwera
  • Malo gha kumanjiliro gha dazi chomene: chigaŵa cha kumanjiliro gha dazi kwa mphaka na Angola (Zambia walije malo gha kumanjiliro gha dazi chomene chifukwa mphaka iyi yikupangika na 22° E)

Maukaboni

  1. "Geography of Zambia". Zambia Tourism Board. 2011. Retrieved 19 October 2016.
  2. Williams, Geoffery J. (2003). "Physical and social geography of Zambia". Africa South of the Sahara 2004. Psychology Press. p. 1995. ISBN 9781857431834.
  3. National Policy on Climate Change (in English). Lusaka, Zambia: Ministry of Lands, Natural Resources and Environmental Protection. 2016.
  4. Ngoma, Hambulo; Lupiya, Patrick; Kabisa, Mulako; Hartley, Faaiqa (2021). "Impacts of climate change on agriculture and household welfare in Zambia: an economy-wide analysis". Climatic Change. 167 (3–4): 55. Bibcode:2021ClCh..167...55N. doi:10.1007/s10584-021-03168-z. ISSN 0165-0009. S2CID 221707009.
  5. Kalantary, C. (2010). Climate change in Zambia: Impacts and adaptation. Global Majority E-Journal, 1(2), 85-96.

Vigaŵa vya kuwaro