Lingua Franca Nova

This is a good article. Click here for more information.
Kufuma Wikipedia

Lingua Franca Nova
lingua franca nova
Created byC. George Boeree
Date1965[1]
Setting and usageInternational auxiliary language
Purpose
Latin, Cyrillic
Sourcesbased on Romance and Creole languages
Official status
Regulated byAsosia per Lingua Franca Nova (ALFN)[2]
Language codes
ISO 639-3lfn
lfn
Glottologling1267
This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.

Lingua Franca Nova, panji LFN, kweniso Elefen,[3] ntchiyowoyero chakuwovwira icho cikapangika na C. George Boeree wa pa Yunivesite ya Shippensburg, ku Pennsylvania, ndipo ŵanyake awo ŵakugwiliskira nchito Baibolo ili ndiwo ŵali kulipanga. Viyowoyero ivi ni Chifurenchi, Chiitaliya, Chiphwitikizi, Chisipanishi, na Chikatalani. Lingua Franca Nova yili na vilembo 22 vya Chilatini na Chiayirishi. LFN njakupambana na IAL chifukwa yili na malemba ghaŵiri, nangauli malemba gha Cilatini ghakugwiliskirika ntchito chomene kuluska gha Ciriliki.

Viyowoyero vinyake ivyo vikuzunulika mu Baibolo la Lingua Franca Nova ni vya Chiromane. Nga umo viliri na viyowoyero vinandi vya Creole, Lingua Franca Nova yili na kalembero kakupusu ndipo nchipusu kusambira.[4][5]

Mbili[lemba | kulemba source]

Boeree wakamba kupanga Lingua Franca Nova mu 1965, na cilato cakuti wapange ciyowoyero cipusu, cakupulikikwa makora ndiposo cipusu kusambira. Wakalondezga chiyowoyero cha ku Meditereniyani chakuchemeka Lingua Franca panji "Sabir". Wakagwiliskiranga ntchito Chifurenchi, Chiitaliya, Ciphwitikizi, Cisipanishi, na Cikatalani.

Lingua Franca Nova yikayowoyeka kakwamba pa Intaneti mu 1998. Kasi ni Yahoo? Gulu ili likapangika mu 2002 na Bjorn Madsen, ndipo likaŵa na ŵanthu pafupifupi 300 awo ŵakawovwira chomene kuti chiyowoyero ichi chiŵepo.

Mu 2005, Stefan Fisahn wakapanga chiyowoyero ichi. Wikia wakasamukira ku Wikia mu 2009, pamanyuma pake wakasangika pa webusayiti ya boma mu 2019.[6]

Mu 2007, Igor Vasiljevic wakapanga gulu la pa Facebook, ilo pasono lili na ŵanthu ŵakujumpha 600.

LFN yikapika mazina gha ISO 639-3 ("lfn") na SIL mu Janyuwale 2008.

Mu 2008, Simon Davies wakamba kusinthaso dikishonare ya LFN ʹEnglish. Dikishonare iyi yikulembeka pa webusayiti ya boma ndipo yili na mabuku ghakujumpha 20,000.

Mu 2012, buku lakwamba ilo likang'anamulika mu chiyowoyero cha Lingua Franca Nova likaŵa la La aventuras de Alisia en la pais de mervelias.

Mu 2014 webusayiti yiphya yikamba kugwira ntchito pa "elefen.org": yikovwira ŵanthu kumanya umo ŵangasambizgira (nga ni mazgu gha ŵanthu awo ŵakwenda, na mabuku ghakulongosora makora kalembero) mu viyowoyero vinandi. Mabuku ghanyake agho ghali kung'anamulika mu chiyowoyero cha Lingua Franca Nova ghalipo pa webusayiti iyi.

Pa Epulero 18, 2018, Wikipedia mu Lingua Franca Nova, yakucemeka "Vicipedia", yikamba kugwira nchito nga ni pulojekiti ya Wikipedia.

Pa Meyi 15, 2020 pa Webusayiti ndipo pa Meyi 10, 2021 mu mtundu wosindikizidwa buku loyamba loyambirira lolembedwa mu Lingua Franca Nova lidasindikizidwa: La xerca per Pahoa, lolembedwa ndi Vicente Costalago.

Pa Janyuwale 5, 2021, C. George Boeree, wakafwa na kansa ya pancreatic apo wakaŵa na vilimika 68..[7]

Machemelo na kalembelo[lemba | kulemba source]

Mapulikikilo[lemba | kulemba source]

Ma vawelu[lemba | kulemba source]

Lingua Franca Nova yili na mavowel ghankhondi nga ni Cisipanishi, Cigiriki, na Cihebere.

Malemba Kumasinda
Close i u
Mid e[lower-alpha 1] o[lower-alpha 2]
Open a[lower-alpha 3]
  1. can also be pronounced [ɛ] or [eɪ]
  2. can also be pronounced [ɔ], [oʊ], or [əʊ]
  3. can also be pronounced [ɑ]

Mazgu[lemba | kulemba source]

Labial Alveolar Post-alv./

Palatal

Velar/

Glottal

Nasal m n
Stop p b t d k g
Fricative f v s z[lower-alpha 1] ʃ[lower-alpha 2] ʒ[lower-alpha 3] (h)[lower-alpha 4]
Approximant l j w
Trill r
  1. can also be pronounced [ts]
  2. can also be pronounced [tʃ]
  3. can also be pronounced [dʒ]
  4. can also be silent

Orthography[lemba | kulemba source]

Kanandi LFN yikulembeka na cilembo ca Cilatini. Malembo ghake ghakupambana na gha ŵanthu.

LFN alphabet
Latin script a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
IPA [a] [b] [k] [d] [e] [f] [ɡ] [h] [i], [j] [ʒ] [l] [m] [n], [ŋ] [o] [p] [r] [s] [t] [u], [w] [v] [ʃ] [z]
Cyrillic script а б к д е ф г x и ж л м н о п р с т у в ш з
Names a be ce de e ef ge hax i je el em en o pe er es te u ve ex ze

Mavowel gha LFN (a, e, i, o na u) ghakuzunulika nga umo vikuzunulikira mu Cisipanishi panji Cilatini (nga umo vikuzunulikira mu mazgu ghakuti bar, bait panji bet, beet, boat panji ball, na boot). Para munthu wakuyowoya mazgu agha, mazgu agha ghakupambana.

Viyowoyero ivi ni ai, au, eu, na oi (nga umo vikuŵira na mazgu ghakuti my, cow, "eh-w", na boy).

Makalata gha i na u ghakugwiliskirika nchito nga ni semivowels ([j] na [w]) pakwamba kwa lizgu pambere lizgu lindambe kuwoneka (nga ni ioga), pakati pa lizgu (nga ni joia), mu li na ni (kuti mulije lizgu lakwamba) pakati pa lizgu (nga ni folia), na mu cu na gu pambere lizgu lindambe kuwoneka (nga ni acua). Chilembo cha n chikuzunulika nga ni think ([ŋ]) pambere g (nga ni longa) na c (nga ni ance), kweniso -ng paumaliro wa syllable (nga ni bumerang). Malembo a, e, na o ghakupambana mu umo ghakuzunulika.

Nangauli mazgu ghakukhozga gha mu LFN ghalije mazgu ghakukhozga, kweni mazgu ghanandi ghakukhozga mazgu gha pa vowel panji diphthong pambere lizgu laumaliro lindafike. Mazgu agho ghalije vowel pambere paleke kuŵa consonant, ghakuŵa na vowel yakwamba (nga tio). Mazgu agho ghakumalira pa diptong ghakulongosoreka makora. Para mazgu ghaumaliro ghali na mavowel ghaŵiri gha ae, ao, ea, eo, oa, oe, panji ui, ghakulongora kuti mazgu ghakwamba (nga ni idea) ndigho ghakwamba. Para munthu wakuŵikamo -s panji -es pa mazina gha unandi, vikusintha yayi.

Foni /h/ yikuwoneka yayi ndipo yingaŵa yambura mazgu.

Vilembo vya k, q, w, na y (ka, qua, wa, na ya) vikusangika pa mazgu na mazina gha viyowoyero vinyake. Ntchakwenelera kuti ŵanthu ŵayowoyenge mwakupambana.

Kumasulila[lemba | kulemba source]

Sources of lexicon[lemba | kulemba source]

Mazgu gha mu Baibolo la Lingua Franca Nova ghali kufuma mu viyowoyero vya ku Italy na vyakumanjiliro gha dazi: Chifurenchi, Chiitaliya, Ciphwitikizi, Cisipanishi na Cikatalani.

Lingua Franca Nova yikufumiska lizgu yayi mu nthowa yakupulikikwa makora, kweni awo ŵakulemba mazgu ŵakuwona kuti lizgu lili na makhaliro ghawemi kweniso vinthu vinyake. Kanandi para lizgu likuyana mu viyowoyero vinandi, ŵakulizunura.

Mbunenesko kuti chiyowoyero chilichose chili na kalembero na umo chikuyowoyekera. Kanandi, Lingua Franca Nova yikutemwa kuyowoya mazgu kuluska kulemba.

Para mu viyowoyero vinyake muli lizgu limoza lakufuma ku Chilatini, kweni likuzgoreka mu nthowa zakupambanapambana, Lingua Franca Nova yikutemwa lizgu lakale chomene, ilo likuyana na Chilatini. Mwaciyelezgero:

ChiLatin ChiItalian ChiSpanish Chiphwitikizi ChiFrench Catalan LFN
pleno pieno lleno pleno plein ple plen
clave chiave llave chave clef clau clave
flamma fiamma llama chama flamme flama flama

Kweni para chiyowoyero cha Cilatini chikukolerana yayi na mazgu gha mu Baibolo la Lingua Franca Nova, ŵakulemba mu viyowoyero vinyake.

Latin Italian Spanish Portuguese French Catalan LFN
lacte latte leche leite lait llet lete
lecto letto lecho leito lit llit leto
nocte notte noche noite nuit nit note

Mbendela[lemba | kulemba source]

Flag of Lingua Franca Nova.

Ndembera ya Lingua Franca Nova, iyo yikapangika mu 2010 na Stefan Fisahn na Beate Hornung, ni cimanyikwiro cikuru ca Lingua Franca Nova na Elefenists.

Ndembera iyi yili na vigaŵa vinkhondi (vyakufipirwa, vyabuluu, vyabuluu, vyafipa, vya orenji, na vyakubinkha).

Likukozgana na ndembera ya charu cha Seychelles, icho chili na chiyowoyero cha Seychellois Creole. Chinthu ichi chikutikumbuska zuŵa ilo likufuma.

Kale kukaŵaso ndembera zinyake. Ndembera yakwamba, iyo Boeree ndiyo wakapanga ndipo wakayitanga kuti "europijon".[citation needed]

Viyelezgero vya malemba mu LFN[lemba | kulemba source]

Ndimi 1 ya Universal Declaration of Human Rights[lemba | kulemba source]

Tota umanas es naseda como persones libre e egal en dinia e diretos. Los ave razona e consiensa e debe trata lunlotra con la spirito de fratia.

All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.

Lilombo lwa Fumu Yesu Khristu[lemba | kulemba source]

Nosa Padre, ci es en la sielo,
ta ce tua nom es santida,
ta ce tua rena veni,
ta ce tua vole aveni, sur la tera como en la sielo.
Dona oji nosa pan dial a nos,
e pardona nosa detas
como nos pardona nosa detores,
e no lasa nos cade en tenta,
ma libri nos de malia.
Amen.

Our Father, who art in heaven,
hallowed be thy name,
thy kingdom come,
thy will be done, on earth as it is in heaven.
Give us this day our daily bread,
and forgive us our debts
as we have forgiven our debtors,
and lead us not into temptation,
but deliver us from evil.
Amen.

Wonaniso[lemba | kulemba source]

Vyakulemba[lemba | kulemba source]


Maukaboni[lemba | kulemba source]

  1. Boeree, C. George. "La evolui de elefen". Vici de Elefen (in Lingua Franca Nova). Retrieved 2020-11-09.
  2. "Asosia per Lingua Franca Nova". Vici de Elefen (in Lingua Franca Nova).
  3. Boeree, C. George (March 2014). "Frequently asked questions". Retrieved 2020-09-28. [...] we decided to use the alternative name "Elefen" for the language. Many followers found "Lingua Franca Nova" cumbersome, and "LFN" boring. So, "Elefen" was born [...]
  4. "Elefen - Introduction in English". elefen.org. Retrieved 2018-05-29.
  5. Forsyth, Richard Sandes (2012). "In Praise of Fluffy Bunnies" (PDF). Retrieved 2020-09-28.
  6. "xef". Vici de Elefen (in Lingua Franca Nova).
  7. "Cornelis George Boeree (1952-2021)" (in Lingua Franca Nova). 2021-01-08. Retrieved 2021-01-09.
  8. Boeree, C. George. "Declara universal de diretos umana" (in Lingua Franca Nova). Retrieved 2020-11-14.
  9. "Nosa padre". Vici de Elefen (in Lingua Franca Nova). Retrieved 2020-11-11.

Mabuku[lemba | kulemba source]

  • Fisahn, Stefan (2005). "Plansprache: Lingua Franca Nova". Contraste. No. 244. p. 12.
  • Harrison, Richard K. (2008). "Lingua Franca Nova". Invented Languages. No. 1. pp. 30–33.

Ma linki ghakuwalo kwa Wikipediya[lemba | kulemba source]