Wanangwa wa ŵanthu mu Zambia

Kufuma Wikipedia

Dango la Zambia likuyowoya za wanangwa wa ŵanthu. Ndipouli, lipoti la United States Department of State lakuyowoya za wanangwa wa ŵanthu ku Zambia mu 2012 (ilo ni limoza la malipoti gha United States ghakukhwaskana na wanangwa wa ŵanthu) likati boma likulutilira kusuzga pa nkhani ya wanangwa wa ŵanthu.[1] Lipoti la 2021 likulongora kuti vinthu vyasintha mu vigaŵa vinandi.[2]

Kucita vinthu mwambura kwenelera

Lipoti la Dipatimenti ya Vyaru ya ku United States lakuyowoya za wanangwa wa ŵanthu ku Zambia mu 2012 likati ŵanthu ŵakuswa wanangwa uwu:[1]

  • Nkhaza izo zikuchitika na ŵasilikari, kusazgapo kukoma ŵanthu kwambura kuzomerezgeka na dango, kutambuzga na kutimba;
  • vinthu vyakofya mu jele;
  • kukanizgika kwa wanangwa wa kuyowoya, kuwungana, na kuwungana; wanangwa wa vyalo, pakumanya kuti kutondeka kuzomerezga na kutambuzga ŵapharazgi kwasazgikira mu 2016 na kukanizgika kwa wayilesi ya Itezhi-Tezhi na MuviTV .[3]
  • kukakika mwakuyana na khumbo lake na kukakika nyengo yitali pambere mulandu undaperekedwe;
  • kuswa wanangwa wa munthu;
  • government corruption;
  • violence and discrimination against women, kucitira nkhaza ŵana na kusuzga ŵanthu;
  • kusankhana mitundu kwa ŵanthu ŵalemala na chifukwa cha kugonana;
  • kuchepeska wanangwa wa ŵantchito, ntchito zachiwawa, na ntchito za ŵana; na
  • Boma likakana kususka panji kulanga ŵamazaza awo ŵakacitanga vinthu viheni.
  • Ŵakapika mulandu wa kukaka ŵanthu kwambura mulandu. Mwaciyelezgero, mulandu wa Hakainde Hichilema wa kugaluka mu 2017.
  • Ŵanthu wose ŵangasanga fundo: Dango likupeleka yayi fundo yakuti ŵanthu wose ŵangasanga fundo za boma.
  • Vimbundi na kuleka kujikora mu boma.
  • Kuchita vinthu mwambura kwenelera panji kwambura kuzomerezgeka na dango pa nkhani ya umoyo wa munthu, mbumba, nyumba, panji makalata.

Wanangwa mu Charu

Ivi ndivyo vyalongosoreka kufuma mu 1972 mu lipoti la Freedom in the World, ilo likupharazgika chaka chilichose na Freedom House.[4]

Chaka Wanangwa

wa Ndyali

Wanangwa

wa Ŵanthu

Umo vilili President1
1972 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1973 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1974 5 4 Partly Free Kenneth Kaunda
1975 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1976 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1977 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1978 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1979 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1980 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1981 5 6 Partly Free Kenneth Kaunda
1982 5 6 Partly Free Kenneth Kaunda
1983 5 6 Partly Free Kenneth Kaunda
1984 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1985 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1986 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1987 5 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1988 6 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1989 6 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1990 6 5 Partly Free Kenneth Kaunda
1991 2 3 Free Frederick Chiluba
1992 2 3 Free Frederick Chiluba
1993 3 4 Partly Free Frederick Chiluba
1994 3 4 Partly Free Frederick Chiluba
1995 3 4 Partly Free Frederick Chiluba
1996 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
1997 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
1998 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
1999 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
2000 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
2001 5 4 Partly Free Frederick Chiluba
2002 4 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2003 4 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2004 4 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2005 4 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2006 3 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2007 3 4 Partly Free Levy Mwanawasa
2008 3 3 Partly Free Rupiah Banda
2009 3 4 Partly Free Rupiah Banda
2010 3 4 Partly Free Rupiah Banda
2011 3 4 Partly Free Michael Sata
2012[5] 3 4 Partly Free Michael Sata
2013 3 4 Partly Free Michael Sata
2014 3 4 Partly Free Guy Scott
2015 3 4 Partly Free Edgar Lungu
2016 4 4 Partly Free Edgar Lungu
2017 4 4 Partly Free Edgar Lungu
2018 4 4 Partly Free Edgar Lungu
2019 4 4 Partly Free Edgar Lungu
2020 4 4 Partly Free Edgar Lungu
2021 4 4 Partly Free Hakainde Hichilema
2022 4 4 Partly Free Hakainde Hichilema

Wanangwa wa vyakupharazga

Mu Zambia muli wanangwa wa kuyowoya na wa manyuzipepara, kweni kanandi boma likukanizga wanangwa uwu. Nangauli chipani cha Patriotic Front icho chili kuwusa chalo ichi chalayizga kuti vipatala vya boma ivyo ni Zambia National Broadcasting Corporation (ZNBC) na Zambia Daily Mail na Times of Zambia ivyo vikupharazgika chomene vizamupokeka na boma yayi, kweni vipatala ivi vikulutilira kulemba nkhani za boma. Ŵapharazgi ŵanandi ŵakujighanaghanira ŵekha, chifukwa manyuzipepara ghanandi gha boma ghakuŵerenga pambere ghandalembeke. ZNBC ndiyo yikupharazga chomene, nangauli masiteshoni ghanyake ghapachanya ghakupharazgira ŵanthu ŵanandi.

Bungwe loona za ufulu wa anthu la Freedom House, lomwe limafalitsa malipoti a chaka chilichonse pa nkhani ya ufulu wa atolankhani, lalemba kuti atolankhani a ku Zambia ndi "Osamasuka" ngakhale mu 2016.[6]

Wonaniso

Lua error: bad argument #2 to 'title.new' (unrecognized namespace name 'Portal').

Vyakulemba

1.^ As of January 1.

Ukaboni

  1. 1.0 1.1 "Zambia 2012 Human Rights Report", Country Reports on Human Rights Practices for 2012, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, U.S. Department of State, 22 March 2013. Retrieved 22 January 2014.
  2. [1]
  3. "muvi tv". muvi television.
  4. "Country ratings and status, Freedom in the World 1973-2012" (XLS). Freedom House. 2012. Retrieved 22 August 2012.
  5. "Zambia" Archived 2017-07-02 at the Wayback Machine, Freedom in the World 2013, Freedom House. Retrieved 22 January 2014.
  6. "Zambia | Country report | Freedom of the Press | 2016". freedomhouse.org. Retrieved 2017-01-14.

Vigaŵa vya kuwaro