Mndandanda wa vipani vyandale mu Malaŵi

Kufuma Wikipedia

Nkhani iyi yikulongosora vya vyaru vya Malawi. Malaŵi wali na vipani vinandi ndipo vili na vipani vyakujumpha 40. Ndyali za ku Malawi zikucita vinthu mu nthowa yakuti ŵandyali ndiwo ŵakuŵa na mazaza. Maphwando amagwira nawo ntchito ya chisankho. Maboma agho ghali na ŵimiliri ŵanandi mu Nyumba ya Malango ni People's Party (PP), Malawi Congress Party (MCP), United Democratic Front (UDF), na Democratic Progressive Party (DPP).

Kuwuka kwa boma la vyaru vinandi mu Malawi[lemba | kulemba source]

Bungwe la African Congress la Nyasaland ndilo likalongozganga gulu lakususkana na ukoloni mu Malawi pasi pa muwuso wa Kamuzu Banda. Apo NAC yikakanizgika, yikasintha zina kuŵa Malawi Congress Party iyo yikapangiska kuti Malawi yiŵe na wanangwa ndipo yikalutilira kuwusa kwambira mu 1964 m'paka mu 1994, mu ndondomeko ya chipani chimoza. Ŵanthu ŵakususka boma ili, kweni boma la Banda likakanizga awo ŵakasuskanga boma ili.

Kufika mu 1992, Chakufwa Chihana, uyo wakacitanga milimo ya wupu wa ŵantchito, msambizgi, na munthu wakulimbikira vinthu, wakazgoka cakupangiska kuti mu Malawi muŵe vyaru vinandi.[1] Wakalongozga gulu la ndyali ilo likakhumbanga kuti paŵe vyaru vinandi. Wakaŵa munthu wakwamba kususka ndyali. Wakakakika mu 1992 apo wakawelera ku Malawi ndipo kukakika kwake kukapangiska kuti ŵanthu ŵa mu Malawi na vyaru vinyake ŵambe kumusuzga. Chihana wakafwatulika na Amnesty International kweniso Robert F. Wupu wa Kennedy. Chifukwa cha kukhuŵara, Banda wakazomera kucita referendum kuti ŵanthu ŵasankhepo cimoza pa nkhani ya maboma ghanandi. Mu 1993, ŵanthu ŵa ku Malawi ŵakazomerezga kuti paŵe vyaru vinandi ndipo chikaŵa chamahara kuti munthu wapange vipani. Chilato cha Chihana chikawovwira kuti wapange chipani chake cha Alliance for Democracy (AFORD). Maphwando ena otchuka adapangidwanso ndikuwonekera, makamaka United Democratic Front yomwe idakhazikitsidwa ndi Bakili Muluzi. Mu 1994, ku Malawi kukacitika maungano gha vyaru vinandi. Chipani cha MCP nacho chikapangana pa mavoti agha. Chipani cha UDF cha Bakili Muluzi chikapambana pa chisankho ichi ndipo chikaŵa chipani chakwamba icho chikapokera mazaza mu Malawi. Chihana wakaŵa wacitatu, ndipo wakapika udindo wa wachiŵiri kwa pulezidenti.[2]Ndipouli, Chihana wali kulembeka mu mbiri ya Malawi ndipo wakumanyikwa kuti ni "wiske wa demokilase" mu Malawi.[3][4] Malaŵi wakambiska muwuso wa vyaru vinandi uwo ukuŵako m'paka sono.

Vipani ivyo vikugwira nchito[lemba | kulemba source]

Maboma agho ghali na ŵimiliri mu Nyumba ya Malamulo[lemba | kulemba source]

Chipani Chimanyikwilo Mlala Udindo wa

chpani

Ideology MPs
Malawi Congress Party MCP Lazarus Chakwera Centre-right UbuntuConservatismAfrican nationalismAnti-colonialismAnti-communism
59 / 193
Democratic Progressive Party DPP Peter Mutharika Centre Anti-corruptionLiberalism
58 / 193
United Democratic Front UDF Atupele Muluzi Centre Liberalism
10 / 193
United Transformation Movement UTM Saulos Chilima Centre Liberalism
5 / 193
People's Party PP Joyce Banda Centre-right Conservatism
4 / 193
Alliance for Democracy AFORD Chakufwa Chihana Centre-left Social democracy
2 / 193

Vipani vinyake[lemba | kulemba source]

Tchati ya vipani[lemba | kulemba source]

Chipani Mu ufupi Year Founded Founder President Vice-president Party colours Slogan Emblem Status
Alliance for Democracy AFORD 1993 Chakufwa Chihana Dindi Gowa-Nyasulu Active
Congress for Democracy (Malawi) CODE YR Ralph Kasambara Ralph Kasambara Light blue Active
Democratic Progressive Party DPP 2005 Bingu wa Mutharika Peter Mutharika Goodall Gondwe Light blue Active
Malawi Congress Party MCP 1959 Kamuzu Banda Dr Lazarus Chakwera Black, red, green Kwacha cockerel Active
Malawi Forum for Unity and Development MAFUNDE 2004 Active
Movement for Genuine Democratic Change A 2004 unknown
Malawi Democratic Party MDP 2004 Kamlepo Kalua Kamlepo Kalua unknown
National Democratic Alliance NDC YR Brown Mpinganjira Dissolved
National Unity Party NUP 2004 Active
New Republican Party NRP 2009 Gwanda Chakuamba Gwanda Chakuamba unknown
People's Party PP 2011 Joyce Banda Joyce Banda Orange Unity, Equality, Development lock and key Active
Peoples Progressive Movement PPM 2003 Mark Katsonga & Aleke Banda Mark Katsonga unknown
People's Transformation Party PETRA YR Kamuzu Chibambo Kamuzu Chibambo Active
Republican Party RP 2004 Stanely Masauli & Gwanda Chakuamba Stanely Masauli unknown
Umodzi Party UP 2013 Prof John Chisi Prof John Chisi Timothy Kamulete Royal Blue Umodzi wafika! Active
United Democratic Front UDF 1992 Bakili Muluzi Austin Muluzi Yellow Active

Mabungwe gha vipani[lemba | kulemba source]

Coalition Name Acronym Coalition Parties Year(s) President Vice-President Party Colors Slogan Emblem Status
Mgwirizano Coalition MC MDP, MAFUNDE, MGDC, NUP, PPM, PETRA, RP 2004 P VP PC S E Dissolved
Grand Coalition GC CODE, PP, PPM, PETRA, UDF 2011–present P VP PC S E Active

Chipani kwendela chaka[lemba | kulemba source]

  • 2014–Present (DPP)
  • 2012 - 2014 (PP)
  • 2009 – 2012 (DPP)
  • 1994 – 2009 (UDF)
  • 1964 – 1994 (MCP)

Wonaniso[lemba | kulemba source]

Ukaboni[lemba | kulemba source]

  1. Cordrey, James (13 Juni 1993). "Malawi Opposition Leader Tells of Years in Prison Chakufwa Chihana Thanked The Local Chapter of Amnesty International For His Release. - Philly.com". Articles.philly.com.
  2. Shola Adenekan (12 Julayi 2006). "Obituary: Chakufwa Chihana | News". The Guardian.
  3. "Welcome to nginx eaa1a9e1db47ffcca16305566a6efba4!185.15.56.1". fearlessgeneration.com. Archived from the original on 10 Julayi 2012. Retrieved 2 Febuluwale 2022.
  4. "Chakufwa Chihana Video | Interviews". Ovguide.com.

Template:Malawian political parties