Yunivesite ya Lilongwe ya ulimi na vinthu vyachilengiwa

Kufuma Wikipedia
University of Agriculture and Natural Resources
Bunda College of Agriculture
Former names
Bunda College of Agriculture, a constituent college of the University of Malawi
Motto in English
Knowledge,Innovation, Excellence
TypePublic
Established2011
ChancellorThe President of the Republic of Malawi
Vice-ChancellorProfessor Emmanuel Kaunda
Studentsover 8,000
Location,
[Malawi
ColoursGreen, blue, white
Websitewww.luanar.ac.mw
File:Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources.png

Yunivesite ya Lilongwe ya ulimi na vinthu vyachilengiwa, pachizungu: Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (LUANAR) ni yunivesite iyo yili ku Lilongwe, Malawi. Likapangika mu chaka cha 2011 pakusazgikana pakati pa Bunda College of Agriculture of the University of Malawi na Natural Resources College (NRC)..[1]

Mbili[lemba | kulemba source]

Sukulu ya Bunda ya vyaulimi mu 2004

Mu nkhani iyo wakayowoya ku Malawi pa 24 May 2010, pulezidenti wachitatu wa chalo cha Malawi, Profesa Bingu wa Mutharika, wakalongosora umo wakughanaghanira vya kukhazikiska mayunivesite 6 mu Malawi. Fundo iyi yikapangiska kuti ŵanthu ŵaleke kuluta ku masukulu ghapachanya, kweniso kuti ŵanthu ŵanandi ŵaŵe na luso kuti vinthu vyendenge makora mu Malawi. Yimoza mwa yunivesite yiphya iyo yikapangika yikaŵa Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (LUANAR).

LUANAR yikapangika kwizira mu Dango la Nyumba ya Malamulo Nambara 22 la 2011 ndipo yikamba kugwira ntchito pa 1 Julayi 2012, ndipo Bunda Campus ndiyo yikaŵa sukulu yakwamba m'paka apo NRC yikakanjira mu LUANAR mu Disembala 2014.

Lili na masukulu ghanayi: Sukulu ya Vyakumera (iyo yikambiska mu 1967), Sukulu ya Vyakumera (2001), Sukulu ya Masambiro gha Vyakusazgirako (2004), na Sukulu ya Vyakurya na Sayansi ya Ŵanthu (2013).[2] Mapulogiramu gha PhD ghakuchitika pamoza na Regional Universities Forum for Capacity Building in Agriculture (RUFORUM).[3][4]

Mu 2005, munda wa Bunda Farm, uwo ukaŵa ku Bunda College, ukazgoka kampani ya ŵanthu ŵachoko waka. Mu 2017, Bunda Farm Ltd. yikambiska siteshoni yakupelekera mafuta na mapampu gha mafuta pa sukulu iyi kuti yisanguluskenge ndalama ku yunivesite iyi kweniso kusambizga ŵana ŵa sukulu vya bizinesi.[5][6]

Masukulu, maunduna na maofesi[lemba | kulemba source]

Yunivesite ya Lilongwe of Agriculture and Natural Resources yili na maofesi na maofesi agha.

Faculty of Agriculture[lemba | kulemba source]

Dipatimenti iyi yili na madipatimenti ghankhondi na limoza: Dipatimenti ya Sayansi ya Vipambi na Nthaka, Dipatimenti ya Engineering ya Vyakumera, Dipatimenti ya Horticulture, Dipatimenti ya Sayansi ya Vinyama, Dipatimenti ya Basic Sciences na Veterinary Medicine. Dipatimenti ya Sayansi ya Muzi yikovwira madipatimenti ghanyake pa sukulu ya Bunda College of Agriculture pakusambizga sayansi ya muzi. Vinthu ivi ni Biology, Chemistry, Mathematics, Physics, Computer Applications, Microbiology, Biochemistry, na Biometry. Ŵantchito ŵa dipatimenti iyi ŵakovwiraso kusambizga masambiro ghanyake gha mu madipatimenti ghanyake. Vinyake mwa masambiro agha ni sayansi yakukhwaskana na kunangika kwa vinthu, thermodynamics, masambiro gha ŵanalume na ŵanakazi, kulemba mabuku pa kompyuta, kwendeska vinthu vya mu manyuzipepara, na masambiro ghanyake ghakuyana waka.

Agricultural Engineering Department[lemba | kulemba source]

Dipatimenti ya Agricultural Engineering yikakhazikiskika pa Bunda College of Agriculture mu 1972 ndipo yili na ntchito ya kusambizga, kupenjerezga, na kupeleka mauthenga na ma consultancy mu ulimi wa ulimi wa ulimi. Dipatimenti iyi yikugwira nchito yikuru pakukhozga ulimi mwa kupanga na kwambiska vyakupangapanga vyakwenelera na nthowa zakupangira vyakumera, vyakurya na viŵeto. Dipatimenti iyi yikuŵika mtima comene pa kafukufuku ndipo yikugomezga kuti para munthu wakucita kafukufuku, wakusambizga makora. Dipatimenti iyi yikukondwa comene para ŵanthu ŵakucita vinthu pamoza na makampani. Ntchito ya Dipatimenti ya Vyaulimi na Vyakumera njakuti yivikilire, kusambizga, na kusambizga ŵanthu umo ŵangagwiliskira ntchito vinjeru vya sayansi kuti ŵapange makora vinthu vyamoyo.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Agricultural Engineering
  • Bachelor of Science in Irrigation Engineering
  • Master of Science in Irrigation Engineering

Animal Science Department[lemba | kulemba source]

Dipatimenti ya Sayansi ya Vinyama njimoza mwa Dipatimenti zinkhondi izo zili mu Yunivesite ya Agriculture. Dipatimenti iyi yikukhumba kuti yiŵe malo ghakugwilira nchito pa sayansi ya vinyama apo mulimo wake nkhukhozga na kukhozga umanyi na maluso, kujithemba, na nkharo yiwemi mu sayansi ya vinyama kuti viŵeto viŵe na vyakurya vyakukhora.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Animal Science
  • Diploma in Dairy Science and Technology
  • Master of Science in Animal Science

Basic Sciences Department[lemba | kulemba source]

Ŵasambiri wose ŵa chaka chakwamba pa sukulu ya Bunda ŵakusambira masambiro ghakwamba pa Dipatimenti ya Sayansi. Masambiro agha ni Biology, Chemistry, Computer Science, Mathematics, Microbiology na Physics.

Crop Sciences Department[lemba | kulemba source]

Dipatimenti ya sayansi ya vyakurya yikovwira kuti paŵe masambiro ghapacanya ndiposo kuti paŵe ma tekinoloje gha viŵeto na vyakurya.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Master of Science in Agronomy
  • Bachelor of Science in Agronomy
  • Bachelor of Science in Agriculture
  • Bachelor of Science in Soil Science
  • Bachelor of Science in Seed Systems
  • Master of Science in Plant Breeding
  • Master of Science in Crop Protection
  • Master of Science in Soil Science
  • Master of Science in Seed Systems
  • Ph.D in Crop and Soil Science by Research
  • Bachelor of Science in Crop Protection (Honors)

The Department of Horticulture[lemba | kulemba source]

Dipatimenti ya Horticulture yikaŵa chigaŵa cha Dipatimenti ya Horticulture and Forestry m'paka mu 2014 apo yikapatuka na kusamira ku Faculty of Agriculture. Dipatimenti ya Vyakumera yikukhumba kuti ŵanthu ŵasambire vinandi pa nkhani ya vyakurya, vyakurya vyakukondweska, na kusanga ndalama zinandi.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Biotechnology
  • Bachelor of Science in Horticulture
  • Master of Science in Horticulture

Faculty of Development Studies[lemba | kulemba source]

Mu 2012, pa LUANAR pakaŵa Yunivesite ya Development Studies. Sukulu iyi yili na madipatimenti ghankhondi: Agriculture Education and Development Communication, Agricultural and Applied Economics, Extension and Rural Development and Agribusiness Management. Pa Dipatimenti ya Masambiro gha Vyakusazgirako, pali madipatimenti agha:

Agribusiness Management Department[lemba | kulemba source]

Yunivesite ya Lilongwe ya Agriculture and Natural Resources (LUANAR) kwizira mu Dipatimenti ya Agribusiness Management (ABM) ndiyo yekha sukulu ya masambiro ghapachanya mu Malawi iyo yikupereka masambiro gha nyengo yitali mu vyakusambizga vya makoperative na microfinance. Dipatimenti ya Agribusiness Management (ABM) ni yimoza mwa Dipatimenti za ku University of Agriculture and Natural Resources ya Lilongwe.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Agribusiness Management
  • Bachelor of Science in Agricultural Enterprise Development and Microfinance
  • Bachelor Arts in Cooperative Business Studies
  • Master of Science in Agribusiness Management

Agriculture Education and Development Communication Department[lemba | kulemba source]

Dipatimenti iyi yikapangika mu 1993 kuti ŵasambizgi ŵasambirenge viyowoyero vinyake. Pasono, dipatimenti iyi yikovwira ŵana wose ŵa sukulu kuti ŵamanye kuyowoya makora.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Agricultural Development Communication
  • Bachelor of Science in Agriculture Education
  • Master of Science in Agriculture Education
  • Bachelor of Science in Agricultural Innovations
  • Agriculture Education and Development Communication

Agricultural and Applied Economics Department[lemba | kulemba source]

Dipatimenti iyi yikukhumba kukhozga umanyi na maluso mu vyalo vya ulimi na vyaumoyo kwizira mu masambiro, kafukufuku, ma consultancy na ma outreach kuti yikovwire kuchepeska ukavu mwa kukhozga umanyi mu ulimi na kukwezga ndalama za ŵalimi ŵanandi mu Malawi. Dipatimenti iyi yikukhumba kuti yiŵe malo ghakugwilira nchito pa kusambizga, kupenjerezga, na kupempha ulongozgi pa nkhani ya vyakurya na vyamalonda mu Malawi na kunyake. Dipatimenti iyi yikuperekaso masambiro gha:

  • Bachelor of Science in Agricultural Economics
  • Bachelor of Science in Development Economics
  • Master of Science in Agricultural and Applied Economics
  • PhD in Agricultural and Resource Economics
  • PhD in Agricultural and Resource Economics
  • Master of Science in Agricultural and Applied Economics
  • Bachelor of Arts in Development Economics

Extension Department[lemba | kulemba source]

Chilato cha dipatimenti iyi nchakuti yiŵe malo ghakugwilira nchito pa kusambizga, kupenjerezga na kupempha wovwiri pa nkhani ya vyakurya mu Malawi na mu vigaŵa vinyake. Ntchito yake nkhukhozga na kukhozga umanyi na maluso ghakwendeskera vyalo mu vigaŵa vya malawi kwizira mu kusambizga, kupenjerezga, kufumiska ŵanthu na kuŵapa ulongozgi kuti ŵawovwire kulima vyakurya, ndalama za ku mizi, kweniso kuti ŵasange vyakukhumbikwa pa umoyo wa ŵalimi ŵachokoŵachoko mu Malawi na mu chigaŵa ichi.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Agricultural Extension
  • Master of Science in Rural Development and Extension
  • PhD in Rural Development and Extension

Faculty Of Veterinary Medicine[lemba | kulemba source]

Yunivesite ya LUANAR yikambiska masambiro gha viŵeto mu 2013. Sukulu iyi yikamalizga masambiro ghake ghakwamba mu 2019. Ku yunivesite iyi, ŵakuchita kafukufuku wa vya vinyama ndipo ŵakukolerana na yunivesite ya Edinburgh, Valencia, Hokkaido, Cornel, na ILRI. Ŵasambizgi aŵa ŵakuchita kafukufuku pa nkhani ya matenda ghakwambukira. Kuteŵetera Boma. Mapulogiramu agha ghakovwira chomene pa nkhani ya kuwona matenda gha vinyama, kughamazga, kughanozga, na kughamazga. Sukulu iyi yikovwira ŵadokotala ŵa viŵeto, ŵenecho ŵa viŵeto, na ŵanthu ŵanandi.

Veterinary Pathobiology Department[lemba | kulemba source]

Department programs[lemba | kulemba source]

  • Bachelor of Veterinary Medicine

Faculty of Food and Human Sciences[lemba | kulemba source]

Yunivesite ya Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (LUANAR) yikakhazikiskika na Dango la Nyumba ya Malamulo No. 22 la 2011. LUANAR yikafuma ku Bunda College of Agriculture, iyo yikaŵa koleji ya University of Malawi (UNIMA), iyo yikapatuka ku UNIMA pa 1 July 2012. Yunivesite ya Food and Human Sciences (FFHS) yikafuma ku dipatimenti ya Home Economics and Human Nutrition (DHEHN) iyo yikapangika mu 1984. Kwamba mu 1984 m'paka mu 2013, DHEHN yikakura comene pa nkhani ya ŵanthu (4 mpaka 22), ŵana ŵa sukulu (3 mpaka 331), mapulogiramu gha masambiro (0 mpaka 4), masukulu gha kusambizga na kufufuza, ndalama na vinthu vinyake, mapulogiramu gha kusambizga ŵanthu, mabuku, kweniso umo yikukolerana na vilato vya caru cose, vya cigaŵa na vya caru cose. FFHS yikamba kugwira ntchito mu Julayi 2013, ndipo yili na ofesi ya mulara wa sukulu iyi, dipatimenti ya vyaumoyo na vyakurya.

Human Nutrition and Health Department[lemba | kulemba source]

Nga ni umo umoyo wa ŵanthu uliri wakuzirwa comene kuti caru ciŵe makora, ndendende ndimo vyakurya vyakwenelera vikovwilira kuti munthu waŵe na umoyo uwemi. Kuleka kurya vyakurya vyakwenelera ni katundu uyo wakutondeska munthu kufiska vilato vyake, kusangwa na umoyo, ndiposo umo wangaŵira wamoyo.

Department programs[lemba | kulemba source]

  • Post-Graduate Diploma in Clinical Dietetics
  • Master of Science in Human Nutrition
  • Master of Science in Clinical Dietetic

Human Ecology Department[lemba | kulemba source]

Mbumba na vinthu vinyake ni vyakuzirwa comene kuti mtundu ukure. Kuti vilato vya Millennium Development Goals vifiskike, mulimo uwu ukwenera kwamba mu mbumba. Ŵanthu ŵakumanya umo vinthu viliri pakati pa ŵanthu, vinthu vyakuthupi, na cilengiwa. Dipatimenti ya Human Ecology iyo yikaŵako sonosono apa pa LUANAR, yikwimira ŵanthu ŵanandi pa nkhani ya sayansi ya ŵanthu na ntchito za ŵanthu pa charu chose.

Department programs[lemba | kulemba source]

  • Bachelor of Science in Gender and Development
  • Bachelor of Science in Human Sciences and Community Services
  • Diploma in Gender and Development
  • Diploma in Youth Development
  • Master of Science in Gender and Development

Food Science and Technology Department[lemba | kulemba source]

Kuzenga vyakurya na kusazgirako phindu ni vinthu vyakuzirwa comene mu ndondomeko ya boma la Malawi yakufiska vilato vya Millennium Development Goal vya kumazga ukavu na njara. Dipatimenti ya sayansi ya vyakurya na matekinoloje ku LUANAR yikasanga ntchito yikuru pakulongosora vya sayansi ya vyakurya na matekinoloje kweniso kumanya umo vinthu vya ku Malawi vikupangikira.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Food Science and Technology
  • Bachelor of Science in Nutrition and Food Science
  • Master of Science in Food Science and Technology

Faculty of Natural Resources[lemba | kulemba source]

Yunivesite ya Natural Resources iyo yikambiska mu Julayi 2001, yili na madipatimenti ghatatu. Dipatimenti ya Vyakumera na Sayansi ya Usomba, Dipatimenti ya Vyakumera na Dipatimenti ya Sayansi ya Vyakwendeskera Vinthu vya mu Mbuto.

The Department of Forestry[lemba | kulemba source]

Pakwamba Dipatimenti ya Vyakumera yikaŵa mu Dipatimenti ya Vyakumera na Vyakumera. Chilato cha Dipatimenti ya Vyakumera nchakuti LUANAR yiŵe malo ghakugwilira nchito pa kusambizga, kupenjerezga, kusazgirako na kupempha wovwiri mu vyakumera mu Malawi na pa caru cose. Ndimo viliri na dipatimenti ya vya chilengiwa.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Agroforestry
  • Bachelor of Science in Forestry
  • Master of Science in Agroforestry
  • Master of Science in Environmental Forestry
  • Master of Science in Social Forestry
  • PhD in Forestry

The Department of Aquaculture and Fisheries Science[lemba | kulemba source]

Dipatimenti ya Sayansi ya Vyakumera na Somba (AQFD) ku Bunda College yikambira pa sukulu yimoza ya Sayansi ya Vyakumera na Vyakumera iyo yikaŵa mu Dipatimenti ya Sayansi ya Vinyama kufuma mu 1974 m'paka 1993. Cifukwa ca kukhumba kovwira ŵanthu ŵa mu cigaŵa ca SADC kuti ŵaŵe na maluso pa nkhani ya kulima viŵeto, mu 1991 pakalembeka ndondomeko ya masambiro gha kulima viŵeto. Masambiro ghakwamba ghakaŵako mu 1994/95. Mu chaka chenechichi, ŵana ŵa sukulu ŵakufuma mu vyaru vinyake vya mu SADC ŵakamba kusambira mu koleji iyi. Ŵasambiri ŵanyake ŵa ku chigaŵa ichi awo ŵakasambiranga masambiro gha masisitere pa nkhani ya vyamoyo ŵakasankha kuti ŵachitenge kafukufuku pa nkhani ya vyakumera.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Aquaculture and Fisheries Science
  • Master of Science in Aquaculture
  • Master of Science in Fisheries
  • PhD in Aquaculture and Fisheries
  • Master of Science in Aquaculture and Fishiries

The Department of Environment and Natural Resource Management[lemba | kulemba source]

Dipatimenti Yakusambira vya Vyakwendakwenda (DESM) yikakhazikiskika mu 2001 ndipo yili ku chigaŵa cha Natural Resources. Dipatimenti iyi yili na ŵantchito 14. Ŵantchito aŵa ŵakumanya vinandi pa nkhani ya vyakuvikilira chilengiwa, vyamoyo vyamuthengere, vya chilengiwa, sayansi ya vya chilengiwa, vya chilengiwa, na vyakuthupi. Mu dipatimenti iyi muli maofesi ghatatu gha ŵantchito.

Department programs[lemba | kulemba source]
  • Bachelor of Science in Natural Resources Management (Land and Water)
  • Bachelor of Science in Natural Resources Management (Wildlife and Ecotourism)
  • Master of Science in Environment and Climate Change

Faculty of Postgraduate Studies[lemba | kulemba source]

Likupeleka masambiro gha ku yunivesite, masisitere na madokotala.

AquaFish[lemba | kulemba source]

AquaFish ni yimoza mwa ma Africa Centres of Excellence ghaŵiri agho ghali ku Malaŵi ( linyake, ACEPHEM, lili ku University of Malawi College of Medicine).

Centre for Agricultural Research and Development (CARD)[lemba | kulemba source]

Vyakususkana[lemba | kulemba source]

IMu Disembala 2017, ŵana ŵa sukulu ŵakasuskanga chifukwa cha kuzimwa kwa magesi pa sukulu ya Bunda. Sukulu iyi yikajalika kwa nyengo yicoko waka. Wupu wakuwona vya wanangwa wa ŵanthu wa ku Malawi uwo ukafufuza vya nyifwa ya msambiri ukasanga kuti ŵanyake ŵakayuzgika na ŵapolisi, kweni ukapeleka mulandu yayi ku ŵapolisi.[7]

Ukaboni[lemba | kulemba source]

  1. "Mutharika snubs University of Malawi graduation: Bunda delink from Unima finalised". 11 August 2016.
  2. FACULTIES AT LUANAR (Archive) LUANAR. Retrieved 13 February 2018
  3. Pauline Kaude (13 March 2015) Malawi launches Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources Malawi News Agency/Nyasa Times. Retrieved 7 March 2018
  4. Ramji Nyirenda and Arne Tostensen (2009) Building Capacity for Development and Food Security in Malawi. Mid-Term Review of the Bunda College Capacity Building Programme (BCDP) Norads samlede rapporter. 18/2009. Retrieved 13 March 2018
  5. Pauline Atim (13 November 2017) Visit to Lilongwe University of Agriculture and Natural Resources (LUANAR) Ruforum.org. Retrieved 7 March 2018
  6. Bunda Filling Station to fuel development at LUANAR Nyasa Times, 31 March 2017
  7. Faith Kamtambe (7 January 2018) Malawi Human Rights Commission recommends second postmortem on bunda student The Daily Times Retrieved 13 March 2018

Vigaŵa vya kuwaro[lemba | kulemba source]