Mwata Yamvo
Mwata Yamvo (wakawusa mu 1660-1675) [1]wakuwoneka kuti wakaŵa fumu yakwamba ya ufumu wa Lunda. Kweniso ni zina la ufumu ilo mathemba ghose gha ufumu uwu ghakacemekanga nalo. Fumu ya sono ni Mwant Yav Mushid III, Master Benjamin Tshombe Kaumb Satchilemb. Wakaŵa muhaliri wa munung'una wake Mwant Yav Kawel I (f. 1983-2005), Thomas Tshombé Kabwit Isoj, uyo wakaŵa mphala ya malango ku Congo, Katanga na Zaire. [1]Mwana wawo mulara wakaŵa Moise Tshombé, uyo wakaŵa pulezidenti wa Katanga na nduna yikuru ya Congo. Fumu ya Lunda yikuŵa na mazaza pa ŵanthu wose yayi, kweni yikuŵa na mazaza pa ŵanthu wose. Ndipouli, themba liphya lililose likatoranga zina la themba lakwamba, Mwata Yamvo, ndipo zina la Lueji, nyina wakwimira themba, likatorekangaso na mafumu ghose, agho ghakaŵa ŵamama ŵakwimira charu.[1] Zina ili lili kulembeka munthowa zakupambanapambana: Mwaante Yah-mvu, Mwaant Yaav, Muata Jamvo, Mwata Yamfwa.[1]
Mbili
[lemba | kulemba source]Mu vyaka vya m'ma 1500 C.E., ufumu wa Luba uwo ukaŵa ku Democratic Republic of Congo, ku Central Africa, ukambira ku Mlonga wa Kasai m'paka ku Nyanja ya Tanganyika. [1]Themba Kalala Ilunga likaŵa na munung'una wake, Ilunga Tshibinda, uyo wakafumamo mu ufumu na kuluta kumwera pamoza na gulu la ŵanthu ŵakugomezgeka. Nyengo yikati yajumphapo, Tshibinda wakatora fumukazi ya fuko linyake la kumwera, zina lake Lueji (Ruej a Nkond). Ŵalendo awo ŵakiza ku nyumba ya themba ku Lunda, ŵakapangiska kuti paŵe mphindano yikuru chifukwa Lueji, uyo awiske ŵakamusankha kuti waŵe themba m'malo mwa ŵakuru ŵake, wakapeleka rukan, chiphapha cha mkuŵa cha Lundas kwa Tschibinda. Ŵanalume ŵatatu aŵa pamoza na ŵabali ŵawo ŵanyake ŵakaluta ku caru cinyake. Mu nthengwa iyi, pakaŵavya mwana uyo wakababika, ndipo mubali wa Lueji, Lukongesha (Rukonkish), wakababa Yav a Tshibinda (Yav mwana wa Tshibinda) uyo wakati waŵa themba, wakazgoka Mwata Yamvo (panji Mwant Yav = Yav wakuchindikika). Wakakhozga na kusazgirako ufumu wa Lunda, ndipo wakasora ŵalongozgi (ayilol) kufuma ku ŵanthu awo ŵakafuma ku Lueji.
Pambere ŵanthu ŵa ku Europe ŵandafike, ufumu uwu ukafuma kumwera kwa Democratic Republic of Congo m'paka kumpoto kwa vigaŵa vya Angola na Zambia. Ŵalaraŵalara ŵa boma ili ŵakuvwara vyakuvwara vya chibango. Mulongozgi Mukuru Mwant Yav Mbako Ditend wakaŵapo apo boma la Congo likapharazga kuti liŵe na wanangwa pa Juni 30, 1960.[1]
Wonaniso
[lemba | kulemba source]Ukaboni
[lemba | kulemba source]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Page, Melvin E. (2003). Colonialism: An International Social, Cultural, and Political Encyclopedia (in English). ABC-CLIO. p. 356. ISBN 9781576073353.