Bola Tinubu

Kufuma Wikipedia
Bola Tinubu
Tinubu mu 2011
President-elect of Nigeria
Nyengo:
29 May 2023
Wachiŵili kwa mlongozgi Kashim Shettima (elect)
Succeeding Muhammadu Buhari
12th Governor of Lagos State
Nyengo:
29 May 1999 – 29 May 2007
Deputy Kofoworola Bucknor
Femi Pedro
Kupokela Buba Marwa
Kuwiska na Babatunde Fashola
Senator for Lagos West
Nyengo:
5 December 1992 – 17 November 1993
Kuwiska na Wahab Dosunmu (1999)
Umoyo wamunthu
Kubabika Bola Ahmed Adekunle Tinubu
(1952-03-29) 29 March 1952 (vyaka 72)
Lagos, British Nigeria
Chipani All Progressives Congress
(2013–present)
Other political
affiliations
Nthengwa
(m. 1987)
Ŵabale Wale Tinubu (nephew)
Ŵana 6, including Folashade
Sukulu
Ntchito
  • Politician
  • accountant

Bola Ahmed Adekunle Tinubu (wakubabika 29 Malichi 1952)[1]ni nkhwantha ya vya ndalama, ndyali na purezidenti wa Nigeria.[2] Wakaŵa kazembe wa boma la Lagos kufuma mu 1999 mpaka 2007 ndipo wakaŵa Senator wa Lagos West mu nyengo ya boma la Third Republic.[3]

Tinubu wakakhala ku South West Nigeria apo wakaŵa muchoko ndipo pamanyuma wakasamira ku United States uko wakasambira Accounting ku Chicago State University. Wakawelera ku Nigeria mu vyaka vya m'ma 1980 ndipo wakagwiranga nchito ku kampani ya Mobil Nigeria nga ni accountant, pambere wandafike ku ndyali nga ni Senator wa Lagos West mu 1992 pasi pa Social Democratic Party. M'paka apo Sani Abacha wakapangiska kuti Nyumba ya Malamulo yileke kugwira ntchito mu 1993, Tinubu wakamba kulimbikira kuti boma liwelere ku demokilase. Nangauli wakacimbizgika mu 1994, Tinubu wakawelera pamanyuma pakuti Abacha wafwa mu 1998, ndipo ivi vikapangiska kuti boma la France liŵe na boma la Republic.[4]

Mu chisankho chakwamba cha boma la Lagos, Tinubu wakathereska Dapo Sarumi wa chipani cha People Democratic Party na Nosirudeen Kekere-Ekun wa chipani cha All People's Party.[5] Pakati pajumpha vyaka vinayi, wakathereska Funsho Williams wa chipani cha PDP. Nyengo ziŵiri izo Tinubu wakalamuliranga zikaŵa za kuyezga kunozga msumba wa Lagos na mphindano zake na boma la boma ilo likulongozgeka na PDP. Wakati wafumapo pa udindo wake mu chaka cha 2007, wakawovwira chomene pakukhazikiska chipani cha All Progressives Congress mu chaka cha 2013. Ntchito ya Tinubu yikaŵa yitali kweniso yakusuzga, ndipo ŵanthu ŵakamuyowoyeranga kuti ni munthu wankhaza.[6][7][8]

Umoyo na masambiro[lemba | kulemba source]

Mwakuyana na mauthenga agho ŵakayowoya, Tinubu wakababika pa 29 Malichi 1952. Amama ŵake, Abibatu Mogaji, ŵakaŵa ŵamalonda ndipo pamanyuma ŵakazgoka Iyaloja wa ku Lagos State. Wakasambira ku St. John's Primary School, Aroloya, Lagos na Children's Home School ku Ibadan. Tinubu wakaluta ku United States mu 1975, uko wakasambira ku Richard J. Nkhaluta ku koleji ya Daley ku Chicago ndipo pamanyuma nkhasambira pa yunivesite ya Chicago State. Wakamalizga masambiro ghake mu 1979 na digiri ya Bachelor of Science mu Accounting.[9]

Mwakuyana na mauthenga agho ŵakayowoya, Tinubu wakababika pa 29 Malichi 1952. Amama ŵake, Abibatu Mogaji, ŵakaŵa ŵamalonda ndipo pamanyuma ŵakazgoka Iyaloja wa ku Lagos State. Wakasambira ku St. John's Primary School, Aroloya, Lagos na Children's Home School ku Ibadan. Tinubu wakaluta ku United States mu 1975, uko wakasambira ku Richard J. Nkhaluta ku koleji ya Daley ku Chicago ndipo pamanyuma nkhasambira pa yunivesite ya Chicago State. Wakamalizga masambiro ghake mu 1979 na digiri ya Bachelor of Science mu Accounting.[10][11][12]

Ntchito yake yakwambilira na kukolerana na malonda gha minkhwala[lemba | kulemba source]

Tinubu wakagwiranga nchito ku makampani gha ku America Arthur Andersen, Deloitte na GTE Services Corporation. Wati wawelera ku Nigeria mu 1983, wakanjira kampani ya Mobil Oil Nigeria, ndipo pamanyuma wakazgoka mulara wa kampani iyi.

Pa nyengo iyo wakaŵa ku United States, Tinubu wakamanyikwanga cifukwa ca ndalama zake zikuru comene pambere boma la United States lindambe kumufumba; paumaliro katundu wake wakakhira mu 1993 cifukwa ca mulandu uwo boma la United States likati likaŵa na "cifukwa cakupulikikwa" ca kugomezga kuti ndalama izo Tinubu wakaguliskanga mu mabanki gha ku America zikaŵa za heroin. Wakakolerana na boma ndipo pamanyuma pa chaka chenechichi wakaleka ndalama zakukwana madola 460,000. Makalata gha ku khoti ndiposo nkhani zinyake izo zikalembeka pa mulandu uwu zikulongora kuti wakaŵa mupayiniya wa ŵamalonda ŵaŵiri ŵa heroin ku Chicago mu ma 1990.[13][14][15]

Vya ndale vyakwambilila[lemba | kulemba source]

Ntchito yake ya ndale idayamba mu 1992, pomwe adalowa nawo chipani cha Social Democratic pomwe anali membala wa gulu la People's Front lotsogozedwa ndi Shehu Musa Yar'Adua ndipo adapanga andale ena monga Umaru Yar'Adua, Atiku Abubakar, Baba Gana Kingibe, Rabiu Kwankwaso, Abdullahi Aliyu Sumaila, Magaji Abdullahi, Dapo Sarumi ndi Yomi Edu. Wakasankhika ku Nyumba ya Mafumu, kwimira chigaŵa cha Lagos West mu charu cha Nigeria icho chikaŵa na boma lachitatu.

Pamanyuma pakuti vyandulo vya mavoti gha pa 12 Juni 1993 vyakanangika, Tinubu wakazgoka yumoza wa awo ŵakambiska chipani cha pro-democracy National Democratic Coalition, gulu ilo likakhozga ŵanthu kuti ŵaŵawovwire kuwezgerapo demokilase na kuzomerezga Moshood Abiola kuti ndiyo watonda pa mavoti gha pa 12 Juni. Pamanyuma pakutora mazaza nga ni mulongozgi wa boma wa ŵasilikari wa Jenerale Sani Abacha, wakaluta ku ukapolo mu 1994 ndipo wakawelera ku chalo mu 1998 pamanyuma pa nyifwa ya mulongozgi wa ŵasilikari, icho chikayambiska kusintha kwa chalo cha Nigeria.

Mu nyengo ya viwoneskero vya 1999, Bola Tinubu wakaŵa munthu uyo wakendeskeka na ŵalongozgi ŵa Alliance for Democracy (AD) Abraham Adesanya na Ayo Adebanjo. Wakalutizga kuwina ma primaries gha AD pa mavoti gha boma la Lagos pakuthereska Funsho Williams na Wahab Dosunmu, uyo wakaŵa nduna ya milimo na nyumba. Mu Janyuwale 1999, wakasankha kuŵa kazembe wa boma la Lagos pa tikiti ya AD ndipo wakasankhika kuŵa kazembe.[16]

Kazembe wa boma la Lagos[lemba | kulemba source]

Wakati wamba kuwusa mu Meyi 1999, Tinubu wakapeleka nyumba zinandi ku ŵanthu ŵakavu ku Lagos. Mu vilimika vinkhondi na viŵiri ivyo wakaŵira pa udindo wake, wakaŵika ndalama zinandi pa nkhani ya masambiro mu boma ili. Wakambaso kuzenga misewu yiphya kuti ŵanthu ŵa mu cigaŵa ici ŵakure mwaluŵiro.

Tinubu, pamoza na wachiŵiri wa kazembe muphya, Femi Pedro, ŵakathereskeka mu April 2003. Vyaru vinyake vyose vya kumwera ca kumanjiliro gha dazi vikathereskeka na chipani ca People's Democratic Party pa vigaŵa ivi. Wakachitanga kulimbana na boma la Olusegun Obasanjo pa nkhani ya usange boma la Lagos lili na wanangwa wa kupanga malo gha Local Council Development Areas (LCDAs) kuti ghakwaniske vyakukhumba vya ŵanthu ŵanandi. Ivi vikapangiska kuti boma la United States likore ndalama izo ŵanthu ŵakagwiliskiranga ntchito mu boma ili.[citation needed] Mu nyengo yaumaliro wa nyengo yake mu ofesi, wakachitanga kulimbana na banthu ba PDP nga ni Adeseye Ogunlewe, uyo wakaŵa Senator wa boma la Lagos uyo wakazgoka Minister of Works, na Bode George, uyo wakaŵa Chairman wa PDP.

Ubwezi pakati pa Tinubu na wachiŵiri wa kazembe Femi Pedro ukaŵa wakusuzga comene pamanyuma pakuti Pedro wapharazga kuti wakukhumba kwimilira pa mavoti gha kazembe. Pedro wakathereskeka kuti waŵe mulongozgi wa chipani cha AC mu mavoti gha 2007, kweni wakaleka kunjira mu chipani ichi. Wakathera ku chipani cha Labour apo wakalutilira kuŵa movwiri wa kazembe. Nyengo iyo Tinubu wakaŵa kazembe wa boma la Lagos yikamara pa 29 Meyi 2007, apo uyo wakamulondezganga Babatunde Fashola wa Action Congress wakamba kuwusa.[17][18]

Post-governorship[lemba | kulemba source]

Mu chaka cha 2006, Tinubu wakayezga kukhuŵilizga Atiku Abubakar uyo wakaŵa wachiŵiri kwa pulezidenti wa Nigeria kuti waŵe mulongozgi wa chipani chake, Action Congress (AC). Abubakar uyo wakaŵa wa chipani cha People's Democratic Party (PDP), wakasangana na President Olusegun Obasanjo chifukwa cha kukhumba kwa Abubakar kutolera Obasanjo pa udindo wa purezidenti. Tinubu wakapeleka mwaŵi kwa Abubakar kuti wasinthe chipani na kunjira chipani cha AC, kumuphalira kuti wapokere udindo wa chipani chakhe, na fundo yakuti iyo, Tinubu, waŵe mulwani wa Atiku Abubakar. Atiku wakakana ndipo wakasankha Senator Ben Obi uyo wakaŵa wa South East. Nangauli Atiku wakajipeleka ku thumba la Tinubu, kweni chipani cha PDP chikalutilira kuwina.

Mu 2009, pamanyuma pa kutonda kwa chipani cha People's Democratic Party (PDP) mu mavoti gha mu mwezi wa Epulero 2007, Tinubu wakakhwaskika na vyamalonda kuti wawunjikane maboma ghakwimikana nagho mu "chipani chikuru" icho chingalimbana na chipani cha PDP. Mu February 2013, Tinubu wakaŵa yumoza wa ŵapolitiki awo ŵakapanga chipani cha "mega opposition" na kusangana kwa maphwando ghakuru ghatatu gha chipani cha opposition ku Nigeria ∙ Action Congress of Nigeria (ACN), Congress for Progressive Change (CPC), All Nigeria Peoples Party (ANPP), chipani cha All Progressives Grand Alliance (APGA) na chipani chiphya cha PDP (nPDP), chipani cha People's Democratic Party (PPD) ∙ mu All Progressives Congress (APC).

Mu chaka cha 2014, Tinubu wakakhozgera wapampando wa boma wakale wa ŵasilikari General Muhammadu Buhari, mulongozgi wa chipani cha CPC cha APC uyo wakaŵa na ŵalondezgi ŵanandi ku Northern Nigeria. Pakwamba Tinubu wakakhumbanga kuŵa wachiŵiri wa pulezidenti wa Buhari kweni pamasinda wakazomera kwa Yemi Osibanjo, mubwezi wake ndipo kale wakaŵa Commissioner wa Justice. Mu chaka cha 2015, Buhari wakathereska chipani cha APC, kumalizga muwuso wa vyaka 16 wa chipani cha PDP, ndipo aka kakaŵa kakwamba kuti pulezidenti wa ku Nigeria wathereskeke na munthu wakususka.

Tinubu wakulutilira kugwira nchito yakuzirwa mu boma la Buhari, wakovwira ndondomeko za boma na kukora mphingilizgo za mu chipani, m'malo mwa kukhumba kwake kwa kukhala pulezidenti. Mu chaka cha 2019, wakakhozgera kampeni ya Buhari ya kuweleraso ku mavoti pakuthereska uyo wakatenge wafumengepo pa chipani cha PDP Atiku Abubakar. Mu 2020, pamanyuma pa suzgo la mukati mwa chipani ilo likapangiska kuti Adams Oshiomole uyo wakaŵa mulongozgi wa chipani cha Tinubu wafumiskike pa udindo..[19]

Pulezidenti wakusankhika wa Nigeria[lemba | kulemba source]

Makampeni gha purezidenti wa 2023[lemba | kulemba source]

Pa 10 January, 2022, Tinubu wakapharazga kuti wazamwimilira.

Pa 8 June 2022, Tinubu wakathereska voti ya chipani cha ruling APC, na manambala 1,271, pakuthereska Vice President Yemi Osinbajo na Rotimi Amaechi awo ŵakasanga manambala 235 na 316.

Pa 1 March 2023, INEC yikati Tinubu ndiyo watonda pa chisankho cha 2023. Wakasoleka kuŵa pulezidenti wati wapokera mavoti 8,794,726. Atiku Abubakar wa chipani cha opposition cha People's Democratic Party (PDP) uyo wakaŵa wachiŵiri wakapokera mavoti 6,984,520. Peter Obi wa chipani cha Labour wakaŵa na mavoti 6,101,533 ndipo wakaŵa wachitatu.[20]

Vyakususkana[lemba | kulemba source]

Kugwira ntchito mwambura kuzomerezgeka kwa maakaunti gha mu vyaru vinyake[lemba | kulemba source]

Mu Epulero 2007, pamanyuma pa mavoti gha boma, kweni pambere Babatunde Fashola wandaŵe kazembe, boma la feduro likamutolera Tinubu panthazi pa Code of Conduct Bureau kuti wakeruzgike pa mulandu wa kugwiriska nchito mwakususkana na malango ya ma akaunti 16 gha ku vyaru vinyake..[21]

Kugwiliskira nchito ndalama za Lagos pakugura masheya gha Econet[lemba | kulemba source]

Mu Janyuwale 2009, Commission for Economic and Financial Crimes yikati Tinubu na maboma James Ibori wa ku Delta State na Obong Victor Attah wa ku Akwa Ibom State ŵalije mulandu wa uryarya, kuphanga ndarama, kusuzga milimo yawo na vimbundi vyakukhwaskana na kuguliska masheya gha Vmobile mu 2004. Mu Malichi 2009, pakaŵa malipoti ghakuti ŵanthu ŵakakhumbanga kukoma Tinubu. Wupu wa Alliance for Democracy ukachema Inspector General of Police, Mike Okiro, kuti wachite kafukufuku mwakukwana. Mu Seputembala 2009, pakaŵa malipoti ghakuti ŵapolisi ŵa ku Britain ŵakufufuza umo boma la Lagos likagwilira ntchito mu kampani ya Econet (iyo sono ni Airtel). Tinubu wakati malonda agha ghakaŵa ghapusu ndiposo ghakapelekanga candulo ku boma, ndipo pakaŵavya wakunjilirapo. Boma likakana pempho la Britain lakuti lipeleke ukaboni wakukhumbikwa pakufufuza na kweruzga ŵabali ŵatatu ŵa ku Nigeria ku khoti la ku London..[22]

Umoyo wa munthu[lemba | kulemba source]

Tinubu wakatorana na Oluremi Tinubu mu chaka cha 1987, ndipo ni senator uyo wakwimira chigaŵa cha Lagos Central. Wakaba na ŵana ŵatatu kufuma ku ubwezi wakudanga, Kazeem Olajide Tinubu (12 Okutobala 1974 - 31 Okutobala 2017), Folashade Tinubu (wakababika pa 17 Juni 1976) na Oluwaseyi Tinubu (wakababika pa 13 Okutobala 1985), uyo mama wake wakuyowoyeka kuti wakaŵa muteŵeti wa ndege na nchimi Bunmi Oshonike..[23][24]

Amama ŵa Tinubu, Abibatu Mogaji, ŵakafwa pa 15 Juni 2013 apo ŵakaŵa na vyaka 96. Pa 31 Okutobala 2017, mwana wake, Jide Tinubu, wakafwira ku London. Tinubu ni Muslamu.[25]

Maufumu[lemba | kulemba source]

Tinubu wali na maudindo ghaŵiri; ni "Asiwaju" wa ku Lagos na "Jagaban" wa Borgu Emirate ku Niger State.[25]

Wonaniso[lemba | kulemba source]

Maukaboni[lemba | kulemba source]

  1. "Fayemi salutes Tinubu at 69, says he is leader of leaders". Legit. 29 March 2021. Retrieved 25 August 2021.
  2. Times, Premium (1 March 2023). "BREAKING: INEC declares APC's Bola Tinubu winner of Nigeria's presidential election". Premium Times Nigeria (in British English). Retrieved 1 March 2023.
  3. "Asiwaju Bola Ahmed Tinubu-1999-2007 – BabaJide Sanwo-Olu – Governor of Lagos State" (in American English). Retrieved 26 May 2020.
  4. "Tinubu at 69: His life story, from rugged early period, escape to exile, others". The News Nigeria. 29 March 2021. Retrieved 22 February 2022.
  5. "Nigeria: Tinubu Wins By Landslide". P.M. News. Lagos: AllAfrica. 11 January 1999. Retrieved 22 February 2022.
  6. Ewepu, Gabriel (25 October 2019). "CSOs calls on EFCC to investigate Tinubu over alleged money conveyed in bullion vans". Vanguard. Retrieved 22 February 2022.
  7. Olu, Tayo (29 July 2020). "Petition Details Alleged Corrupt Activities Of Tinubu Since 1999". The Whistler. Retrieved 22 February 2022.
  8. Kperogi, Farooq (29 January 2022). "Clarity On Tinubu's Age And Post-Secondary Education". Nigerian Tribune. Retrieved 22 February 2022.
  9. Ufuoma, Vincent (27 June 2022). "Chicago University replies ICIR on Tinubu's controversial certificate". International Centre for Investigative Reporting. Retrieved 8 July 2022.
  10. "2023: Controversy Trails Tinubu's INEC Filings". Daily Trust. 26 June 2022. Retrieved 26 June 2022.
  11. Essien, Hillary (24 June 2022). "I didn't attend primary, secondary schools; my university certificates stolen by unknown soldiers, Tinubu tells INEC". Peoples Gazette. Retrieved 1 July 2022.
  12. Abidoye, Bisi. "PT State of the Race: Tinubu's "lost" certificates and Wike's message to Atiku". Premium Times. Retrieved 1 July 2022.
  13. Clowes, William (22 June 2022). "Graft Allegations Dog Nigeria's Main Presidential Hopefuls". Bloomberg News. Retrieved 23 June 2022.
  14. Hundeyin, David (13 July 2022). "Bola Ahmed Tinubu: From Drug Lord To Presidential Candidate". West Africa Weekly. Retrieved 13 July 2022.
  15. Weiss, Michael (27 April 2015). "Nigerian Pres' Svengali Tied to Heroin". The Daily Beast. Retrieved 13 July 2022.
  16. Olusola Balogun (25 October 2009). "PDP's insatiable thirst". Daily Sun. Archived from the original on 28 November 2010. Retrieved 24 December 2009.
  17. OLUSOLA BALOGUN (14 June 2009). "2011: South West politicians to watch". Daily Sun. Archived from the original on 22 June 2009. Retrieved 24 December 2009.
  18. RAZAQ BAMIDELE (13 October 2006). "The making of Lagos AC". Daily Sun. Archived from the original on 4 May 2007. Retrieved 24 December 2009.
  19. "EXCLUSIVE: APC Leader, Bola Tinubu's Presidential Ambition Crumbles, Unable To Visit Aso Villa As President Buhari Recognises Victor Giadom As Party's Acting National Chairman". Sahara Reporters. 24 June 2020. Retrieved 5 July 2020.
  20. "INEC declares Bola Tinubu winner of 2023 presidential election". March 2023.
  21. Ise-Oluwa Ige (25 April 2007). "FG Drags Tinubu to Conduct Tribunal". Vanguard. Retrieved 24 December 2009.
  22. Ise-Oluwa Ige (10 September 2009). "FG, UK at loggerheads over Tinubu, Ibori, Attah". Vanguard. Retrieved 24 December 2009.
  23. Ekowa, Stephanie (17 March 2022). "Meet Bola Tinubu's Six Children". Buzz Nigeria. Retrieved 5 March 2023.
  24. Madu, Golden (25 May 2022). "Full details of Bola Tinubu's marriage, wife and children". DNB Africa. Retrieved 5 March 2023.
  25. 25.0 25.1 "Would-be successors to the ailing Nigerian president are circling". The Economist. 20 July 2017. Retrieved 21 July 2017.
Party political offices
New political party AD nominee for Governor of Lagos State
1999, 2003
Kupokela 
Hakeem Akinola Gbajabiamila
Kujumphika na APC nominee for President of Nigeria
2023
Mwasono sono
Mphala za ndale
Kujumphika na Governor of Lagos State
1999–2007
Kupokela