Mlongozgi wa Gabon

Kufuma Wikipedia

Mlongozgi wa
Charu cha Gaboni
Président de la
République gabonaise
Presidential standard
Mpando wasono
Brice Oligui
Wakuyimila
 since 30 August 2023
Malo ghakukhalaPresidential Palace, Libreville
Utali wa udindo7 years, renewable
Kupangika17 August 1960; 63 years ago (1960-08-17)
Wakwamba paudindoLéon M'ba
WachiŵiliVice President of Gabon
Malipilo65,000 USD annually[1]

Mulongozgi wa chalo cha Gabon (French) ni mulongozgi wa chalo cha Gabon. Ŵanthu ŵatatu ndiwo ŵateŵeterapo nga ni pulezidenti (ŵambura kupenda ŵaŵiri awo ŵakateŵeteranga nga ni pulezidenti) kwambira mu 1960.

Ukhalilo wa udindo[lemba | kulemba source]

Chisankho[lemba | kulemba source]

Purezidenti wa chalo wakusankhika kwa nyengo yakukwana virimika vinkhondi na viŵiri, mwa ŵanthu wose. Pulezidenti wangasankhikaso.[2] Dango la boma la Gabon likaŵa lakuti pulezidenti wangakhalanga yayi vyaka viŵiri. Malire agha ghakawuskikapo kwa Omar Bongo mu 2003.[3]

Uyo wapokera mavoti ghanandi ndiyo wakuwina.

Ŵanthu wose ŵa ku Gabon, ŵanalume na ŵanakazi, awo ŵali na vyaka vyakujumpha makumi ghanayi (40) ndipo ŵakhala mu Gabon kwa myezi yakukwana khumi na yiŵiri (12), ndipo ŵakukondwa na wanangwa wawo wose wa chalo na wa ndyali, ŵangasankhika kuŵa ŵalongozgi.

Khoti la Malango likwenera kunjilirapo pa nkhani iyi, kweni likwenera yayi kujumpha mazuŵa 35.

Usange ndondomeko izo zili mu ndime izi zikusintha maungano gha vyaru vinyake m'paka pa zuŵa laumaliro la pulezidenti wa sono, pulezidenti uyu wakulutilira kukhala mu maofesi m'paka pa zuŵa la kusankhika kwa uyo wamulondezgenge.

Ndondomeko ya dango ili yikulongosoreka na dango la malango.[4]

Mulimo wa pulezidenti ukuyamba pa zuŵa ilo wakujilapizgira na kumalira paumaliro wa cilimika cacinkhondi na ciŵiri.

Nduna yikuru ya chalo yikusankhika mwezi umoza panji myezi yiŵiri pambere nyengo ya nduna iyi yindamare.

Mulara wa boma uyo walipo sono wangadumulizga yayi nyengo yake ya kuwusa.

Usange pulezidenti wa sono wa charu cha Gabon wakukhumba kuwusa, Nyumba ya Malango ya ku Gabon yingasakazika yayi. Kweniso pulezidenti wangapeleka yayi malango kufuma apo wayowoyera kuti wakukhumba kuŵa pulezidenti m'paka pa nyengo iyo wazamusankhikira. Para ntchakukhumbikwa, Nyumba ya Malamulo yingawungana mwaluŵiro.[5]

Oath of office[lemba | kulemba source]

Para munthu walapa layizgo ili ndikuti wamba uteŵeti wake. Likwenera yayi kuchitika pambere Khoti la Malango gha Ndondomeko.[6]

Para wapika mazaza, wakuchita chilapo panthazi pa Nyumba ya Malamulo na Khoti la Malango, woko lake lamazere lili pa Dango la Wupu Wakulongozga, ndipo woko linyake lakwera panthazi pa ndembera:[7]

Nkhulayizga kuti nipelekenge nkhongono zane zose kuti ŵanthu ŵa ku Gabon ŵasange chandulo, kuŵavikilira na kuŵavikilira ku masoka ghose, kuchindika na kuvikilira Dango na boma la malango, kufiska milimo ya udindo wane na kuŵa wakunyoloka ku wose.

Vacancy[lemba | kulemba source]

Para ofesi ya purezidenti yilije ntchito chifukwa cha chifukwa chilichose, panji usange wapresident uyo walipo walije ntchito, ndipo khoti la constitutional lamupempha kuti boma lichitepo kanthu na wanandi wa mamembala ghake, panji usange palije, ndipo maofesi gha nyumba ziŵiri za chalo ichi ghali na wanandi wa mamembala ghawo, pulezidenti wa Senate wachitengepo ntchito ya purezidenti wa chalo, panji para wapresident wa Senate walije ntchito, ndipo khoti la constitutional lamupempha kuti wachitepo kanthu mu malo agha, wapresident wa chigaŵa chakwamba wa Senate wachitengepo kanthu.[8]

Wupu uwo ukuchita mulimo wa purezidenti mu nyengo iyi uzamuŵa na milimo na mazaza ghose gha purezidenti wa charu, kupaturako milimo na mazaza ghanyake agho ghali mu ndime 18, 19, na ndime yakwamba ya 116. Mulara wa nyengo yitali wangasankha yayi kuti waŵe mulongozgi wa boma.[8]

Pambere wandafike pa udindo wake, wupu wakulongozga uwu ukulapa mwakuyana na ivyo vili mu ndime 12.[8]

Para malo gha pulezidenti ghasintha, panji para Khoti la Malango likati suzgo la pulezidenti ndakukhalilira, mavoti gha kusora pulezidenti muphya, kupatula para kwachitika suzgo la mwaluŵiro ilo khoti la Malango likapharazga, ghachitikenge palipose mazuŵa 30 panji 60 kufuma apo malo gha pulezidenti ghasintha.[8]

Mndandanda wa wogwira ntchito[lemba | kulemba source]

Vipani

██ Gabonese Democratic Bloc (BDG) → Gabonese Democratic Party (PDG) ██ Democratic and Republican Alliance (ADERE)

Pasono

██ Denotes Acting President

Chimanykwilo

Wakafwa apo wakaŵa pa udindo

No. Nkhope Zina
(Birth–Death)
Elected Term of office Political party Prime minister
Took office Left office Time in office
1 Léon M'ba
(1902–1967)[lower-alpha 1]
1961
1967
17 August 1960 27 November 1967[†] 7 years, 102 days BDG Himself
2 Omar Bongo Ondimba
(1935–2009)[lower-alpha 2]
1973
1979
1986
1993
1998
2005
2 December 1967 8 June 2009[†] 41 years, 188 days BDG
until 1968 renamed to
PDG
Mébiame
Oyé-Mba
Obame-Nguema
Ntoutoume Emane
Eyeghe Ndong
Didjob Divungi Di Ndinge
(born 1946)[lower-alpha 3]
6 May 2009 10 June 2009 35 days ADERE Eyeghe Ndong
Rose Francine Rogombé
(1942–2015)[lower-alpha 4]
10 June 2009 16 October 2009 128 days PDG Eyeghe Ndong
Biyoghé Mba
3 Ali Bongo Ondimba
(born 1959)[lower-alpha 5]
2009
2016
16 October 2009 30 August 2023 13 years, 318 days PDG Biyoghé Mba
Ndong Sima
Ona Ondo
Issoze-Ngondet
Nkoghe Bekale
Raponda
By Nze
4 Brice Oligui 30 August 2023 Incumbent 228 days Military Vacant

Mndandanda wa nyengo[lemba | kulemba source]

Ali Bongo OndimbaRose Francine RogombéDidjob Divungi Di NdingeOmar Bongo OndimbaJean-Hilaire AubameLéon M'ba

Chisankho chakale mwasono sono[lemba | kulemba source]

CandidateChipaniVotes%
Ali Bongo OndimbaGabonese Democratic Party177,72249.80
Jean PingUnion of Forces for Change172,12848.23
Bruno Ben MoubambaIndependent1,8960.53
Raymond Ndong SimaIndependent1,5100.42
Pierre Claver Maganga MoussavouSocial Democratic Party1,1300.32
Paul Mba AbessoleNational Woodcutters' Rally – Rally for Gabon7610.21
Gérard Ella NguemaIndependent5830.16
Augustin Moussavou KingGabonese Socialist Party5530.15
Dieudonné Minlama MintogoIndependent3930.11
Abel Mbombe NzoudouIndependent2140.06
Pamoza356,890100.00
Valid votes356,89095.60
Invalid/blank votes16,4204.40
Mavoti ghose pamoza373,310100.00
Registered voters/turnout627,80559.46
Source: Interior Ministry, Interior Ministry

Vyakulemba vinyake[lemba | kulemba source]

  1. Briefly interrupted during the 17–18 February 1964 coup d'état.
  2. Previously named Albert-Bernard Bongo; changed name on 29 September 1973, after conversion to Islam. Added Ondimba to name on 15 November 2003.
  3. Acted for Bongo while he was incapacitated in the hospital, Vice President.
  4. Succeeded Bongo as the constitutional successor, President of the Senate.
  5. Son of Omar Bongo Ondimba.

Wonaniso[lemba | kulemba source]

Ukaboni[lemba | kulemba source]

  1. "Top 15 Highest Paid African Presidents 2017". 15 Disembala 2016.
  2. Article 9 of the Constitution of 1991.
  3. Cook, Candace; Siegle, Joseph. "Circumvention of Term Limits Weakens Governance in Africa". Africa Center for Strategic Studies.
  4. Article 10 of the Constitution of 1991.
  5. Article 11 of the Constitution of 1991.
  6. Article 11A of the Constitution of 1991.
  7. Article 12 of the Constitution of 1991.
  8. 8.0 8.1 8.2 8.3 Article 13 of the Constitution of 1991.

Vigaŵa vya kuwalo[lemba | kulemba source]