Kasama, Zambia

Kufuma Wikipedia
Kasama
Nickname: 
Aba saamike akatambala ku chimuti
Kasama is located in Zambia
Kasama
Kasama
Location in Zambia
Coordinates: 10°12′42″S 31°10′42″E / 10.21167°S 31.17833°E / -10.21167; 31.17833
Country Zambia
ProvinceNorthern Province
DistrictKasama District
Elevation
4,508 ft (1,374 m)
Population
 (2010 census)
 • Total101,845
Time zoneUTC+2 (CAT)
ClimateCwa

Kasama ni msumba wa kumpoto kwa Zambia. Ni msumba ukuru wa chigaŵa cha Kasama..[1]

Makhalilo[lemba | kulemba source]

Charu ichi chili pa chigaŵa cha pakati na kumwera kwa Africa, pafupifupi makilomita 856 (532 mi), pa msewu, kumpoto kwa Lusaka, msumba ukuru na ukuru chomene wa Zambia.[2]

Kasama ili pa msewu wa M1 (msewu wakale wa Great North Road) kuchokera ku Mpika kumwera kupita ku Mbala ndi Mpulungu, kumapeto kwa Nyanja ya Tanganyika, kumpoto.

Ŵanthu[lemba | kulemba source]

Ŵanthu ŵa mu tawuni iyi ŵakakura comene mu vyaka vya m'ma 1970 na 1980 pamanyuma pa kuzenga njanji ya TAZARA iyo yikajumphanga mu tawuni iyi, na kujara pa Great North Road, Zambia. Kuyana na buku la Encyclopedia Britannica, mu 2000 mu tawuni iyi mukaŵa ŵanthu 74,243 ndipo mu 2010 ŵakafika 113,779.[3]

Mbili[lemba | kulemba source]

Mu 1898/1899, suzgo la chiharo cha Chitimukulu likapangiska Bishop Joseph 'Moto Moto' Dupont kuti wazomerezgane na ŵalongozgi ŵa Bemba kuti Robert Codrington, uyo wakaŵa mulara wa boma la Britain ku North-Eastern Rhodesia, ndiyo walaŵilirenge chigaŵa ichi. Codrington wakimika boma ku Kasama. Chifukwa chakuti msumba uwu ukaŵa pafupi na nyumba ya themba la ku Chitimukulu, ukazgoka msumba ukuru chomene mu chigaŵa cha kumpoto kwa Rhodesia.

Ntchito zaumoyo[lemba | kulemba source]

Mu tawuni iyi muli vinthu vinandi vya mazuŵa ghano. Msumba uwu uli na maofesi gha mabanki gha Zambia agho ghakusazgapo Zambia National Commercial Bank, National Savings & Credit Bank, Atlas Mara Bank Zambia Limited, Standard Chartered Zambia, Cavmont Bank, Barclays Bank of Zambia, Access Bank Zambia na Indo-Zambia Bank Limited. Mu tawuni iyi muli ma ATM na ma visa.

Ŵanthu ŵanandi ku Kasama ŵalije nchito, ndipo ŵakugwira nchito zicoko kuti ŵasange vyakukhumbikwa pa umoyo wawo. Chipatala ichi ni Kasama General Hospital, ndipo chikupeleka wovwiri wa munkhwala ku ŵanthu ŵa ku malo agha. Mu tawuni iyi muli ŵapolisi ŵanandi. Awo ŵakugwira ntchito pa foni ni MTN Group, Airtel Zambia na Zamtel.

Mu Kasama muli makampani ghanandi agho ghakusanga vyakurya, nga ni Northern Coffee Company Limited (NCCL), kampani ya Olam International, iyo yikukuzga khofi ku Kateshi Estates, na Kalungwishi Estates iyo yikukuzga mkaka na kupanga Kasama Sugar.

Ethnic Groups[lemba | kulemba source]

Kasama wali mu mtima wa mtundu wa Bemba, uwo mukuru wawo Chitimukulu wali na likuru lake pa mtunda wa makilomita 9 kufuma ku Malole, mtunda wa makilomita 51 kumafumiro gha dazi kwa msumba.[4]

Malo gha ku mizi[lemba | kulemba source]

Kasama wali na malo ghakuliskako ŵanthu ghakulondezgapo mu mphaka za chigaŵa:

  • Central Town (the largest)
  • New Town or Mbulo
  • Location
  • Mukulumpe
  • Chikumanino

Vinthu ivi vili ku chigaŵa cha msumba uwu:

  • Mulenga Hills
  • Jazz
  • Tazara
  • Misamfu
  • Milima
  • Chiba
  • Chitamba
  • Brown
  • Winberg
  • Kasama Village
  • Kungu
  • Mutale/Milenge
  • Chisanga
  • Soft Katongo
  • Lua Luo

Mtunda[lemba | kulemba source]

Kasama wali na misewu yinandi yikuruyikuru. Ili pa msewu wa M1, uwo ukuya kumwera ku Mpika na kumpoto ku Mbala. Msewu wa M3 ukuyaniska Kasama na Luwingu, Mansa na Congo Pedicle kumanjiliro gha dazi. Msewu wa D18 ukuyaniska Kasama na Mungwi na Isoka kumafumiro gha dazi.

1,067 mm (3 ft 6 in) Msewu wa TAZARA Railway ukukumana na Tanzania kumpoto-kumafumiro gha dazi kwizira ku Kasama, na Zambia Railways ku Kapiri Mposhi kumwera-kumanjiliro gha dazi.

Ŵanthu ŵakwenda pa ndege pa chiŵanja cha ndege cha Kasama. Malo agha ghakukwaniska kunyamura ndege zichoko, ndipo pasono ghakunozgekerathu kuti ghatore ndege zikuruzikuru. Ŵakaghanaghananga kuti yiŵenge yakunozgeka kuumaliro wa 2017.

Vyakusanguluska[lemba | kulemba source]

Mutumuna Falls
Chishimba Falls

Vipinda vyakusanguluskira vya ku Kasama ni Kasama Golf Club, iyo yikusangikaso na maseŵero gha tenisi, volleyball, badminton, thupi, na malo gha mpira ghachoko waka agho ghakukwana ŵanthu ŵakujumpha 1,000. Mu tawuni iyi muli malo ghanyake agho ŵanthu ŵangaseŵera bola.

Ku Chishimba Falls kuli malo ghakusungirako ŵalendo nga ni Chinchi's Nest na Kings Guest House.

Madambo[lemba | kulemba source]

Chigaŵa cha Kasama chili na milonga yikuru yinkhondi, Chambeshi, Lukulu, Lukupa, Lubansenshi na Luombe. Maji gha Chishimba ghakusangika kusirya linyake la Mlonga wa Luombe ndipo ndigho ghakopa ŵanthu ŵanandi ku Zambia. Mu maji agha ndimo muli maji gha Chishimba agho ghali na nkhongono ya ma megawati 15.[5]

Nyengo[lemba | kulemba source]

Climate data for Kasama
Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year
Record high °C (°F) 30.5
(86.9)
31.2
(88.2)
31.5
(88.7)
31.2
(88.2)
31.3
(88.3)
30.6
(87.1)
30.0
(86.0)
32.4
(90.3)
36.5
(97.7)
35.6
(96.1)
34.8
(94.6)
32.0
(89.6)
36.5
(97.7)
Average high °C (°F) 26.3
(79.3)
26.8
(80.2)
26.8
(80.2)
26.5
(79.7)
26.0
(78.8)
24.9
(76.8)
24.9
(76.8)
26.9
(80.4)
29.8
(85.6)
30.9
(87.6)
28.9
(84.0)
26.7
(80.1)
27.1
(80.8)
Daily mean °C (°F) 19.7
(67.5)
19.9
(67.8)
20.2
(68.4)
20.2
(68.4)
18.9
(66.0)
17.2
(63.0)
17.1
(62.8)
18.9
(66.0)
21.8
(71.2)
23.1
(73.6)
21.6
(70.9)
20.1
(68.2)
19.9
(67.8)
Average low °C (°F) 16.1
(61.0)
16.2
(61.2)
16.1
(61.0)
15.2
(59.4)
12.5
(54.5)
9.6
(49.3)
9.3
(48.7)
11.0
(51.8)
13.8
(56.8)
15.9
(60.6)
16.4
(61.5)
16.2
(61.2)
14.0
(57.2)
Record low °C (°F) 8.2
(46.8)
13.3
(55.9)
12.2
(54.0)
9.8
(49.6)
2.4
(36.3)
1.0
(33.8)
2.5
(36.5)
4.7
(40.5)
8.5
(47.3)
11.4
(52.5)
12.6
(54.7)
10.9
(51.6)
1.0
(33.8)
Average precipitation mm (inches) 285.3
(11.23)
242.8
(9.56)
233.1
(9.18)
91.3
(3.59)
10.5
(0.41)
0.4
(0.02)
0.1
(0.00)
0.1
(0.00)
3.0
(0.12)
23.3
(0.92)
158.3
(6.23)
295.0
(11.61)
1,343.2
(52.88)
Average precipitation days (≥ 1.0 mm) 23 20 20 8 1 0 0 0 0 3 14 24 113
Average relative humidity (%) 82.7 82.3 82.1 77.3 69.5 63.2 57.6 51.9 44.4 50.2 67.4 80.6 67.4
Mean monthly sunshine hours 133.3 134.4 179.8 222.0 288.3 297.0 306.9 306.9 279.0 251.1 207.0 151.9 2,757.6
Source: NOAA[6]

Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose[lemba | kulemba source]

Chipilala cha Chambeshi icho chikukumbukira uthenga wa von Lettow-Vorbeck wa kusazgikira kwa nkhondo paumaliro wa Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose, mazuŵa ghatatu pamanyuma pa nkhondo ya ku Europe.

Paumaliro wa Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose, apo yikaŵa na maofesi gha boma ghacoko waka na mashopu ghanandi, ŵanthu ŵa ku Britain ŵakamufumamo cifukwa cakuti ŵasilikari ŵa German East Africa ŵakalongozgekanga na Jenerale Paul von Lettow-Vorbeck. Pakumanya yayi kuti ŵasilikari ŵa ku Britain ŵati ŵafika ku Europe zuŵa lakulondezgapo, Ŵachijeremani ŵakatora tawuni iyi pa Novembala 12, 1918 ndipo ŵakalutilira kumwera kwa kumanjiliro gha dazi (pakaŵavya nkhondo pa Kasama chifukwa chakuti ŵasilikari ŵa ku Britain ŵakaŵa ku Abercorn). Ŵakazomerezga kuti ŵaleke kuwukira ku Mlonga wa Chambeshi pa Novembala 14 apo ŵakaphalirika kuti Ŵachijeremani ŵafika ku Europe. Kuti mumanye vinandi wonani Von Lettow-Vorbeck Memorial.

Luso[lemba | kulemba source]

Kasama wakumanyikwa na vinthu vya mu miyala ivyo vili mu malo agha. Kufupi na tawuni iyi kuli maji gha Chishimba Falls.

Ŵanthu Ŵakumanyikwa[lemba | kulemba source]

Wonaniso[lemba | kulemba source]

Ukaboni[lemba | kulemba source]

  1. Zambia Advisor (4 Okutobala 2018). "About Kasama Town, Northern Province, Zambia". Zambia-Advisor.com. Retrieved 4 Okutobala 2018. {{cite web}}: |author= has generic name (help)
  2. Globefeed.com (4 Okutobala 2018). "Distance between Lusaka, Zambia and Kasama, Zambia". Globefeed.com. Retrieved 4 Okutobala 2018.
  3. The Editors of Encyclopaedia Britannica (4 Okutobala 2018). "Population of Kasama Town, Zambia". Chicago, Illinois, United States: Encyclopedia Britannica. Retrieved 4 Okutobala 2018.
  4. Globefeed.com (4 Okutobala 2018). "Distance between Kasama, Zambia and Malole, Zambia". Globefeed.com. Retrieved 4 Okutobala 2018.
  5. Teresia Njoroge (15 Ogasiti 2021). "Zambia to rehabilitate US $46m Chishimba falls power station". Construction Review Online. Nairobi, Kenya. Retrieved 16 Meyi 2022.
  6. "Kasama MET Climate Normals 1961–1990". National Oceanic and Atmospheric Administration. Retrieved 5 Epulelo 2015.