Jump to content

Uthenga Uwemi wa Mateyu

Kufuma Wikipedia
Mateyu 21:34-37 pa Papiro 104. (recto; c. AD 150)[1]

Uthenga Uwemi wa Mateyu ndilo buku lakwamba la Testamente Lasono la Baibolo ndipo ni buku limoza mwa mabuku ghatatu gha Uthenga Uwemi wakudumura. Likuyowoya za uyo mulembi wakugomezga kuti ni mesiya wa Israyeli (Khristu), Yesu, chiwuka chake, na mulimo wake ku charu. Mateyu wakukhumba kukhozgera kuti chikhalidwe cha Ŵayuda chikwenera yayi kutayika mu mpingo uwo ukaŵa kuti ukusazgikira ku ŵamitundu. Uthenga uwemi ukulongora nkhondo na nkhondo pakati pa gulu la mupharazgi na ŵaYuda ŵanyakhe, chomenechomene na kususka kwake kwakuthwa kwa ŵalembi, ŵasofi ŵalara na ŵaFarisi na udindo wakuti Ufumu wa Kuchanya watoleka kwa iwo na kupelekeka m’malo mwake ku mpingo.

Ŵasambiri ŵakusanga masuzgo ghanandi na fundo yakuti Mpostole Mateyu wakalembeka, nangauli vingachitika kuti makani ghawemi ghakusazgapo buku ilo likalembeka na msambiri.[2][3] Mazgu ghakuru gha ŵasambiri ghakuti likalembeka mu vilimika vyaumaliro vya vilimika vya m’ma 100 C.E. na Muyuda wambura kumanyikwa uyo wakamanyanga makora vigaŵa vya malango vya malemba. Ŵasambiri ŵanandi ŵakughanaghana kuti Mateyu wakagwiliskira nchito Uthenga Uwemi wa Marko na mazgu ghakughanaghana ghakuti Uthenga Uwemi Q (uwo uli na vinthu ivyo Mateyu wakugaŵana na Luka) ndipo ni chinthu icho chikafuma mu muwiro wachiŵiri wa gulu la Ŵakhristu, nangauli chikutora pa kukumbukira kwa muwiro wakwamba wa ŵasambiri ŵa Yesu.[4] Mazgu ghanyake agho ghakuyowoya kuti Mateyu wakagwiliskira ntchito Luka panji mwakupambana kwambura Q ghakusazgikira mu kumanyikwa mu masambiro.[5][6]

  1. Jongkind, Dirk (January 13, 2015). "What is the Oldest Manuscript of the New Testament?". Evangelical Textual Criticism. Archived from the original on May 17, 2025. Retrieved May 17, 2025.
  2. Allison, Dale (2010). The Gospels. Oxford University Press. p. 27. ISBN 978-0199580255.
  3. Theissen, Gerd; Maloney, Linda M. (2011). The New Testament: A Literary History. G - Reference, Information and Interdisciplinary Subjects Series. Fortress Press. p. unpaginated. ISBN 978-0-8006-9785-3.
  4. Dunn, James (2017). Who Was Jesus?. Church Publishing. p. 4. ISBN 978-0898692488.
  5. Runesson, Anders (2021). Jesus, New Testament, Christian Origins. Eerdmans. ISBN 9780802868923.
  6. The Synoptic Problem 2022: Proceedings of the Loyola University Conference. Peeters Pub and Booksellers. 2023. ISBN 9789042950344.