Telekomu

Siteshoni ya pa charu chapasi pa malo ghakuyowoyeskana na satelayiti Siteshoni ya pa charu chapasi ya Raisting, Bavaria, Germany .

Telekomu likuyowoya za kugaŵana uthenga pa mtunda ukuru kwizira mu nthowa za pa magesi, kusazgapo kutumizga mazgu, data, na vidiyo.

Zina

Telekomu likukhwaskana na kugwiliskira nchito vinthu vya tekinoloje kutuma na kupokera vimanyikwiro nga ni vya magesi, ungweru, panji magesi gha gha ginito, pa vyakupharazga vyakupambanapambana nga ni mawaya gha mkuŵa, mikusa ya ungweru, panji vipata vyambura waya. Vigaŵa vinyake vikusazgapo:

• Chakutumizga – Kusintha uthenga kuŵa chimanyikwiro.
• Nthowa yakutumizga – Kunyamura chimanyikwiro (mwachiyelezgero, makhebo, majigha gha pa wayilesi).
• Chopokera – Ici cikupangiska kuti cimanyikwiro ciwelere ku uthenga wakugwiliskirika nchito.

Mbiri

Mbiri ya Telekomu yikutora vyaka vinandi, ndipo yikasintha kufuma ku nthowa zakale m’paka pa mikwawo ya pa intaneti ghakuchimbira chomene mazuŵa ghano.

Pambere nyengo ya magesi na vya magesi yindaŵeko

Ŵanthu ŵakwambilira ŵakagwiliskiranga ntchito:

• Vimanyikwiro vya josi – Kudumbiskana kwakuwoneka pa mtunda.
• Ng'oma – Vimanyikwiro vyakupulikira mu Afrika na Amerika.
• Nthowa za Semaphore – Kuwoneska kwakuthemba pa mbendera ku Europe (mu vilimika vya vikwi vya m'ma 18).
• Nthowa zakutumizga makalata – Mauthenga ghakulembeka ghakupelekeka na ŵakutumizga makalata.

Lamya ya mwaka na lamya yiphya

• 1837 – Samuel Morse wakapanga Lamya ya magesi, iyo yikapangiska kuti ŵanthu ŵayowoyanenge pa mtunda utali kwizira mu khodi ya Morse.
• 1876 - Alexander Graham Bell wakapanga Lamya yiphya, kuzomerezga kutumizgika kwa mazgu pa waya.
• Kumapeto kwa vilimika vya m'ma 19th century – Mafoni ghakukura, ndipo ghakuŵika fawundeshoni ya mafoni gha mazuŵa ghano.

Wayilesi na kanema ya vithuzi

• M'ma 1890s - Guglielmo Marconi wakambiska kutumizga pa wayilesi, kupangiska kuti ŵanthu ŵayowoyanenge kwambura waya.
• 1920s – Kupharazga kwa pa wayilesi ya malonda kwayamba.
• 1930s-1950s – kanema ya vithuzi yikuwoneka, kuphatikizapo vimanyikwiro vyakupulikika na vyakuwoneka kuti ŵanthu ŵanandi ŵayowoyanenge.

Mavavu ghakutenthemeska

• Kukwambilira kwa vilimika vya m'ma 20th century – Ma chubu gha vacuum (mavavu gha thermionic) ghakukuzga vimanyikwiro, vyakuzirwa chomene pa foni ya mtunda utali na makompyuta ghakwambilira.
• 1940s – Yikagwiriskirika nchito mu radar, wayilesi, na mirangura ghakwambilira pambere yindasinthike na ma transistor.

Ma netiweki gha pa kompyuta na Intaneti

• M'ma 1960 – ARPANET, iyo yikaŵa pakwamba pa Intaneti, yikupangika.
• 1970s-1980s - Kusintha kwa mapaketi na ndondomeko ya TCP / IP kukupangiska kuti data yiŵe yakuyana.
• 1990s – Webusayiti ya pa charu chose (WWW) yikupangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵagwiriskirenge ntchito Intaneti.

Kukura kwa nkhongono ya kuthandazga

• Mawaya gha mkuwa – Ma netiweki gha foni ghakwambilira (bandwidth yakucepa).
• Fiber optics (1980s-sono) – Kupangiska kuti data yitumizgike mwaluŵiro kwizira mu ma pulse gha ungweru.
• Kulutilira kwa waya – 3G, 4G, na 5G vikusazgirako luwiro lwa data ya mafoni.
• Kudumbiskana kwa satellite – Kupharazga kwa pa charu chose kwa mazgu, TV, na Intaneti.

= Mazgu gha Uteŵeti mu Kuyowoyeskana = . Nthowa zakupharazgira pa foni zikuthemba pa fundo zakuzirwa zakukhwaskana na tekinoloje kuti zipharazge makora uthenga. Pansi apa pali fundo zikuru:

Vinthu vyakuzirwa

Nthowa yakupharazgira pa foni yili na:

• Source – Kupanga data (mwachiyelezgero, mazgu gha munthu, kompyuta).
• Transmitter – Wakuŵika na kusintha chimanyikwiro kuti chitumizgike.
• Nthowa yakutumizga – Nthowa yakuwoneka panji yambura waya (mwachiyelezgero, fiber optics, ma wave gha pa wayilesi).
• Wakupokelera – Wakufumiska na kuwuskapo chimanyikwiro.
• Kufika – Wakupokelera waumaliro (mwachiyelezgero, foni, seva).

Kudumbiskana kwa Analogue na kwa Digito

Kudumbiskana kwa analog

• Yikwimira data nga ni vimanyikwiro vyakulutilira (mwachiyelezgero, mafunde ya sine).
• Ŵakugwiliskira ntchito pa wayilesi/TV ya chikhalidwe na pa foni yakwambilira.
• Kuŵa wakusuzgika na phokoso na kunangika kwa chimanyikwiro pa mtunda.

Kudumbiskana kwa Digito

• Kuŵika data mu mawonekero gha binary ghakupatulika (0s na 1s).
• Uwemi wake:
  • Kulimbana na phokoso lapachanya (kunozga kwakubudika nkhwamachitiko).
  • Kusintha kwakukwana (mwachiyelezgero, TDM, kusintha kwa mapaketi).
  • Kukhozgera kubisa na kufinya.
• Viyelezgero: Mapulogalamu gha pa Intaneti, TV ya digito, VoIP.

Nthowa zakudumbiskana

Nthowa zikulongosora umo vimanyikwiro vikuthandazgikira:

• Nthowa zawaya
  • Makhebo ghakupotoloka (mizere ya foni).
  • Makhebo ghakukolerana (TV ya broadband).
  • Fiber optics (data ya liwiro likuru).
• Nthowa zambura waya
  • Mafupipafupi gha pa wayilesi (Wi-Fi, maselo).
  • Ma maikolowevu (malinki gha pa satelayiti).
  • Infrared (vipangizo vyakufupi).
• Vinthu vyakuzirwa: Bandwidth, kuchedwa, na chiŵelengero cha chimanyikwiro-ku-phokoso (SNR).

Kusintha

Kusintha kwakusintha vimanyikwiro vyakunyamura kuti viŵikepo uthenga:

• Kusintha kwa Analog
  • AM (Kusintha kwa Amplitude) – Kusintha kwa nkhongono ya chizindikiro.
  • FM (Kusintha kwa pafupipafupi) – Kusintha kwa pafupipafupi.
• Kusintha kwa Digito
  • ASK (Kusintha kwa Kusintha kwa Kiyi).
  • FSK (Kusintha kwa pafupipafupi).
  • PSK (Kusintha kwa Chigaŵa).
  • QAM (Kusintha kwa Msinkhu wa Quadrature) – Kuphatikizapo msinjiro / chigaŵa.
• Chilato: Kugwiliskira ntchito makora spectrum, kuchepeska phokoso, na kupanga vinthu vinandi.

Ma netiweki ghakuchezgera pa foni

Ma netiweki ghakulumikizga vipangizo kuti ŵasinthaniskenge data:

• LAN (Netiweki ya malo ghakukhalamo) – Pachoko (mwachiyelezgero, Wi-Fi ya ofesi).
• WAN (Netiweki ya Malo Ghakuru) – Yakukulu (mwachiyelezgero, Intaneti).
• Mapulogalamu – Malango ghakusinthaniska data (mwachiyelezgero, TCP/IP, HTTP).
• Nthowa zakusinthira –
  • Kusintha kwa dera (nthowa yakupatulika; mwachiyelezgero, foni ya chikhalidwe).
  • Kusintha kwa mapaketi (data yikugaŵika mu mapaketi; mwachiyelezgero, Intaneti).
• 5G & Kupitilirapo - Kuchedwa kwakuchepa chomene, kuchitika kwapachanya kwa IoT / mtambo.

Kukhwaskana kwa ŵanthu na vyakuyowoyeskana vya pa foni

Kupharazga pa foni kwasintha chuma, kuchezga na ŵanthu, na kugwiliskira ntchito vyakupharazga pa charu chose. Pansi apa pali malo ghakuzirwa agho ghakukhwaska:

vyachuma vichokovichoko

• Kuchita makora pa bizinesi:
  • Kupangiska kuti ŵanthu ŵachitenge ntchito kutali, kuchepeska ndalama zakugwiriskira ntchito (mwachiyelezgero, kupanga makompyuta gha pa mtambo, VoIP).
  • Kukura kwa malonda gha pa intaneti kwizira mu ndondomeko ya kulipira pa intaneti na kulongozgana kwa vyakupeleka.
• Nkharo ya ŵakugula:
  • Kuwonekera kwa mtengo (kuyezgelera kugula pa intaneti).
  • Mauteŵeti ghakukhumbikwa (mwachiyelezgero, kugaŵana galimoto, mapulogalamu ghakupelekera vyakurya).
• Mpikisano wa Msika:
  • Kuchepeska vipingo vyakunjilirapo vyakwamba (malonda gha pa intaneti, kufika pa charu chose).
  • Kusokonezga mafakitale ghakale (mwachiyelezgero, kuseŵera na TV ya khebo).

vyachuma vikuru

• "Kukura kwa GDP":
  • Kuŵika ndalama mu vyakupangapanga vya mafoni kukupangiska kuti vinthu viŵe makora (mwachiyelezgero, 5G, fiber optics).
  • Kupereka 4–6% ya GDP mu vyaru vyakutukuka (ITU data).
• Malonda gha pa charu chose:
  • Kupangiska kuti ŵanthu ŵachitenge malonda ghakujumpha mphaka na umo ŵakupelekera vinthu.
  • Kupangiska kuti mafakitale ghakupeleka ntchito ku ŵanyawo na ghakugwira ntchito kutali (mwachiyelezgero, wovwiri wa IT).
• Ntchito:
  • Kupanga ntchito za tekinoloje yapachanya (ŵanjiniya ŵa pa intaneti, ŵakupanga mapulogalamu gha kompyuta).
  • Kuchepeska ntchito mu vigaŵa ivyo vikugwira ntchito yayi (mwachiyelezgero, foni ya pa charu).

Kukhwaska ŵanthu

• Kulumikizana:
  • Milatho yakugaŵana ku mizi na mizinda (banki ya mafoni, telemedicine).
  • Mapulatifomu gha social media ghakulongosoraso ubwezi na kuchitapo kanthu.
• Masambilo:
  • Vipangizo vyakusambilira pa intaneti (MOOCs, vipinda vya masambiro vya pa intaneti).
  • Kugaŵikana kwa digito kukukhalilira chifukwa cha kufikapo kwambura kuyana.
• Kubisa & Chitetezo:
  • Kukwera kwa nkhaŵa pa kuswa kwa data na kuwonelera.
  • Malango (e.g., GDPR) ghakuyezgayezga kuvikilira wanangwa wa awo ŵakugwiliskira ntchito.

Vyakusanguluska, Nkhani, na Kusaska

• Vyakusanguluska:
  • Mauteŵeti ghakuseŵera (Netflix, Spotify) ghakulamulira pa vyakupharazga vya chikhalidwe.
  • Ivyo vikupangika na ŵanthu (YouTube, TikTok) vikusintha umo ŵanthu ŵakupangira vinthu.
• Kuthandazga Nkhani:
  • Kusintha kwa nyengo yeneco kwizira mu vithuzithuzi vya pa intaneti (X, Facebook).
  • Masuzgo na uthenga uheni na kusankhana kwa algorithmic.
• Kuchita malonda:
  • Malonda ghakulongozgeka mwakugwiliskira ntchito kusanda kwa data yikuru.
  • Sinthani kufuma ku TV/kusindikizga ku malonda gha Google/Facebook.

Malango

Malango ghakukhwaskana na vyakuyowoyeskana ghakupangiska kuti ŵanthu ŵaŵe na mwaŵi wa kusanga vinthu mwaurunji, ŵachitenge mpikisano, ndiposo kuti ŵanthu ŵavikilirike. Vinthu vinyake vyakuzirwa ni ivi:

• Mabungwe gha chalo:
  • FCC (Komishoni ya Kupharazga ya Boma) – U.S. wakulaŵilira vya wayilesi, TV, na intaneti.
  • Ofcom (UK) na ITU (Mgwirizano wa Kupharazga pa Mafoni pa Charu Chose) – Vigaŵa vya pa charu chose.
• Ndondomeko:
  • Net neutrality – Kukanizga ŵa ISP kuti ŵaleke kukanizga panji kukanizga ivyo vili mukati.
  • Kugaŵira kwa spectrum – Kulaŵilira ma frequency gha pa wayilesi kuti ghagwiriskike nchito pa foni/Wi-Fi.
• Malango gha vyakubisika:
  • GDPR (EU) – Malango ghakukhozga ghakuvikilira data.
  • CALEA (U.S.) – Vinthu ivyo vikukhumbikwa kuti munthu wanjilirepo.

Ma media gha mazuŵa ghano

Ma media gha mazuŵa ghano ghakuyowoyeskana ghakusazgapo hardware, ma network, na mauteŵeti agho ghakupangiska kuti ŵanthu ŵalutilire kulumikizgana pa charu chose.

Kuguliska Vipangizo pa Charu Chose

• Vyakuchitika vya pa msika mu 2023:
  • Vipangizo vya mafoni: ~1.4 biliyoni mafoni ghakuguliskika chaka chilichose (Statista).
  • Vinthu vyakupangika na 5G: $ 26B vyakuŵika (2023).
• Ŵakuseŵera ŵakuzirwa:
  • Huawei, Ericsson, Nokia (vipangizo vya netiweki).
  • Apulo, Samsung (vipangizo vyakuguliska).

Foni

• Kulamulira kwa mafoni:
  • Kuchepa kwa mafoni gha pa charu; 6.9 biliyoni ŵanthu ŵakulembeska pa foni (ITU, 2023).
  • VoIP (mwachiyelezgero, WhatsApp, Zoom) yikutimbanizga ŵanyamura ŵa chikhalidwe.
• 5G Kugaŵira:
  • 1.5 biliyoni 5G kulembeska kukulindilirika mu 2025 (Ericsson).

Wayilesi na Televishoni

• Kusintha kwa Digito:
  • TV ya analog yikafumiskikapo mu vyaru vinandi (mwachiyelezgero, U.S. 2009, EU 2012).
  • DAB+ (Kupharazga kwa Mazgu gha Digito) kukunjira mu malo gha wayilesi ya FM.
• Mpikisano wakuseŵera:
  • Ma podcast na Spotify vikususkana na wayilesi ya chikhalidwe.
  • Ma TV gha vinjeru ghakusazgako Netflix, YouTube.

Intaneti

• Kufika pa charu chose:
  • 5.3 biliyoni ŵakugwiliskira ntchito (66% ya ŵanthu ŵa pa charu chose, 2023).
  • Ma satelayiti gha Starlink na LEO ghakusazgirako mwaŵi wa ku mizi.
• Vya tekinoloje:
  • Fiber-ku-Nyumba (FTTH) – 50% ya broadband yakukhazikika mu vyaru vya OECD.
  • Kuzomerezga IPv6 – Kuchepeska kutopa kwa adiresi.

Ma netiweki gha mu chigaŵa na ma netiweki gha mu chigaŵa chikuru

• LAN (Netiweki ya Malo Ghakukhalamo):
  • Kugwiliskira ntchito Ethernet/Wi-Fi (mwachiyelezgero, pa nyumba/mu ofesi).
  • Likuchimbira mpaka 100 Gbps na fiber.
• WAN (Malo Ghakulu Netiweki ):
  • Kulumikiza ma LAN mu misumba/vyaru (mwachiyelezgero, msana wa intaneti).
  • Kuzomerezga kwa SD-WAN kukukwera chifukwa cha kukhozga mtambo.

Mazgu ghakulongosora

Mabuku

• Goggin, Gerard, Global Mobile Media (New York: Routledge, 2011), p. 176. ISBN 978-0-415-46918-0.
• OECD, Universal Service and Rate Restructuring in Telecommunications, Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) Publishing, 1991. ISBN 92-64-13497-2.
• Wheen, Andrew. Dot-Dash to Dot.Com: How Modern Telecommunications Evolved from the Telegraph to the Internet (Springer, 2011).

MaLinki ghakuwalo

• International Teletraffic Congress
• International Telecommunication Union (ITU)
• ATIS Telecom Glossary
• Federal Communications Commission
• IEEE Communications Society
• International Telecommunication Union
• Ericsson's Understanding Telecommunications at the Wayback Machine (archived 13 Epulelo 2004) (Ericsson removed the book from their site in September 2005)