Hiliyamu

Hiliyamu ni chisungunu ; chili na chimanyikwiro He na nambara ya atomu 2. Ni mphepo yambura mtundu, yambura sungu, yambura poizoni, yambura nkhongono, mphepo ya monotomiki ndipo nzakwamba mu gulu la mpweya wakuzirwa mu gome la nyengo na nyengo. Malo ghake ghakutenthemera ghali pasi chomene pa vinthu vyose, ndipo ghalije malo ghakusungunuka pa nkhongono zakumanyikwa. Ni chinthu chachiŵiri chakupepuka chomene ndiposo chachiŵiri chomene mu chilengiwa chose, pamanyuma pa haidrojeni . Lilipo pafupifupi 24% ya unandi wa vinthu vyose, ivyo vikujumpha 12 unandi wa vinthu vyose vyakuzirwa vyakusazgapo. Kuchuluka kwake kukuyana waka na uku mu Zuŵa na Jupiter, chifukwa cha nkhongono yikuru chomene yakukolerana ya nyukiliya (pa nyukiliya ) ya hiliyamu-4 pakukhwaskana na vinthu vitatu ivyo vikulondezgapo pamanyuma pa helium. Nkhongono iyi ya hiliyamu-4 yikupangiskaso kuti yiŵe yakupangika na kuphatikizgika kwa nyukiliya na kuvunda kwa radioactive. Isotope yakumanyikwa comene ya hiliyamu mu chilengiwa chose ni helium-4, iyo yinandi yikapangika mu nyengo ya Big Bang. hiliyamu yiphya yinandi yikupangika na kuphatikizgika kwa nyukiliya kwa haidrojeni mu nyenyezi .